"Arka Bahçe"; Tarihin acı sahnesi

Bilgesu Erenus’un kapitalizmin tarihsel gelişimini konu aldığı “Arka Bahçe” isimli oyunu, şu sıralar Şehir Tiyatroları’nda oynuyor.

Amerikan tarihinin kan ve katliamlar üzerine kurulu olduğunu ifade eden bu tiyatro oyununda, Amerika’nın dünyaya medeniyet dağıttığına inanan yaşlı kadının Noel gecesi öncesi evinin arka bahçesini düzenleme çabası anlatılıyor. Arka bahçe iyi bir metafor olarak, kapitalizmin tarih boyunca yok ettiği halkları ve kültürleri işaret ediyor.

Yaşlı kadın, Noel gecesini yalnız geçirmemek için tuttuğu hizmetçiye, her saçmalayışında kendisine daha çok katlanması için daha fazla para teklif ederek, onun kaçmasını engellemeye çalışıyor. Oyun hizmetçiyle ev sahibi kadın arasındaki diyaloglarla ilerliyor. Ancak arka bahçede Amerika’nın tarih boyunca katlettiği halkları temsil eden karakterler de var. Sessizce hareketsizce duruyorlar. Kadına bakıyorlar. Onun egoizmiyle dalga geçiyorlar.

Yaşlı kadın okumakta olduğu “Karşı Tarih” kitabında, ülkesinin savaş açıp öldürdüğü halkların, köklü tarihini öğreniyor. Bunu öğrendikçe sinirleniyor. Gerçeklere karşı direniyor. O kitap, o halkları kendi ülkesinin katlettiğini yazıyor. Ama o, ‘demokrasi’ için savaşan ülkesine, diğer halklarca minnet duyulması gerektiğine inanıyor.

Elbette izlerken iğneyi biraz da kendimize batırmamız gerekiyor. Çünkü her şey aslında temel bir insan hatası olan, sadece kendini düşünme eğiliminden kaynaklanıyor. Bu eğilim, bencil ve kendi üstünlüğüne inanan toplumları oluşturuyor. Ve tarih de böylece ‘yüzde yüz haklılık ilkesi’ çerçevesinde yazılıyor.

Dolayısıyla, milli tarih kavramı, özünde hatalı bir insan eğiliminin sonucu… Ve ABD’de bu nasıl bir ‘şanlı’ tarih inancı yaratıyorsa, bizde de durum aynen böyle. Örneğin, Amerika’da Kızılderilileri katlederek topraklarına kavuşanların yaptığının aynısını, 1071’de de Türkler Anadolu’ya girerek yapmadı mı? Çok mu sert oldu? Anadolu’ya giren Türklerin önüne gül serildiğine inanmıyorsak, gerçek bu. Ama elbette o tarihleri değerlendirirken de dönemin şartlarını göz önüne almak gerek. Ama bu bakış açısı da tehlikeli… Toplumların kendini haklı çıkarmak için mazeretler üretmesine yarar çoğunlukla. Sözün kısası tarihi doğru okumak için, karşı tarih bilincine fazlasıyla ihtiyacımız var.

Oyunda, işte bu tek taraflılığa karşı bir tepkiyi izliyorsunuz. Amerikan tarihinin kanlı sayfalarını aralarken, yaşlı kadının sorguladıkça inkâr edişini izliyorsunuz. Tipik bir milliyetçi duruşun önemli bir sembolü oluyor bu kadın.

Oyun, sadece Amerikan emperyalizmi karşıtlığınızı diriltmeyecek, kendi sorgulamanızı yapmanızı da sağlayacak. Eğer böyle olmayıp sadece uzaktaki bir ülkenin emperyalist saldırılarını lanetlemekle yetinilecekse, bunun oyundaki yaşlı kadının inkârcılığından pek bir farkı olmaz.

Gerçeğin önündeki en önemli engel olan taraflı tarih yazıcılığı, önümüzdeki nesillerde kuvvetle muhtemel var olmayacak. Çünkü artık tarihe ve bilgiye ulaşacak çok fazla yol var. Örneğin bir Roboski katliamının tarihin karanlık odalarında kaybolma ihtimali yok. Toplumlar bundan uzun yıllar önceki kötülüklerinden dolayı yargılanmayacak olsa bile, bugünkü davranışlarına dikkat etmeli…

“Arka Bahçe”, daha önce de belirttiğim gibi, bir Amerikan emperyalizmi ve kapitalizm eleştirisi… Ama aslında sistemin eleştirisi olarak, bu sistemin çarkında olan tüm ülkelerin suçlarını masaya yatırıyor. Eğer iğneyi kendimize batırırsak, bunu görebiliriz.

Bilgesu Erenus, kimileri için artık klişe haline gelmiş anti-emperyalist söylemi kullanarak çok başarılı ve sağlam bir tiyatro metni oluşturmuş. Oyun, iyi bir dramda olması gereken mizahi öğelerle de zenginleşmiş. “Arka Bahçe” oyunu mutlaka izlenmeli. Ve elbette doğru okunmalı…

doganozcanbando@gmail.com

www.twitter.com/dgnozcn

www.facebook.com/doganindengesi