"Farklı İnanç Grupları" terimi üzerinden bir tartışma girişimi

Başbakan’ın Marmara Üniversitesi’nin 2010-2011 akademik yılı açılış konuşmasında dışa vurduğu bir düşüncesi eleştiriye konu olarak gündemi bir süre meşgul etmişti.

Konu genel anlamda her zaman güncel olsa da başbakanın bu konuşmasının gündemden düştüğü dikkate alınırsa daha sağlıklı olarak tartışma konusu yapılabilir diye düşünüyorum.

Söz konusu açılış konuşmasında Başbakan demokrasimizi geliştirmeye dair önermelerde bulunurken şöyle söylüyor: <ı>“Ülkemizi ileri demokrasiler konumuna getireceğiz. Standartlara uyan değil standart belirleyen ülkelerden biri haline geleceğiz. Tarih boyunca farklı medeniyetlerin, farklı inanç gruplarının gerekirse kendi yargılamalarını yapmalarına saygı duyan bir ülkenin varisleriyiz. İnşallah gelecekte dünyada yine öncü bir rol üstleneceğiz. Gençlerimizin buna inanmasını istiyoruz. Türkiye’nin her bir vatandaşı özellikle gençleri tam bir özgüven içerisinde olmalı.”

Bu sözlerin sahibi ülkenin başbakanı ve yaklaşık on yıllık bir tek parti iktidarının en etkin şahsiyeti, süregelen siyasi eğilim dikkate alındığında ise 2011 ve sonrası siyasi gelişmelerin baş aktörü ve cumhuriyetin seçimle işbaşına gelecek ilk cumhurbaşkanı olma potansiyeline sahip birisiyse kesinlikle çok ciddiye almak gerekiyor. Bu söylemin içerisinde altı çizilmesi gereken bazı ifadelere dikkat çekmekte yarar var öncelikle. Bunlar sırasıyla <ı>“farklı inanç grupları”, “farklı medeniyetler” göndermeleridir.

Başbakan’ın söyleminde <ı>“medeniyet” kelimesinin karşılığının özellikle semavi dinlere dayalı uygarlıklar olduğu hepimizin malûmudur. Bu nokta özellikle İspanya ile Türkiye’nin liderliğinde sürdürülen<ı>“medeniyetler ittifakı” projesi bağlamında kamuoyuyla defalarca paylaşılmıştır. Bu söylemde yeni olan kavram ise <ı>“farklı inanç grupları” dır. Bu ifadeden ne kastedildiğini ise bu yaz başında haber olan bir olay vesilesiyle öğreniyoruz. Habere göre, Devlet Bakanı ve Baş Müzakereci Egemen Bağış, AB Genel Sekreterliği yazışmalarında “Gayrimüslim” yerine “farklı inanç grupları” kavramını kullanma kararı aldığını bildirmiştir (http://www.turkishgreeknews.org/tr/print/2824). Bu kararın nedenleri ve detayı bu yazının konusunu oluşturmuyor. Ancak bu açıdan bakıldığında Başbakanın kullandığı “farklı inanç grupları” terimi “medeniyet” kelimesinin kullanıldığı anlamına paralel olarak dini inançları temel alıyor görünmektedir.

Bu yargı yazının girişinde yapılan alıntıda ifade edilen ve Osmanlı millet sistemine yapılan gönderme ile de tutarlı görünmektedir: <ı>“Tarih boyunca farklı medeniyetlerin, farklı inanç gruplarının gerekirse kendi yargılamalarını yapmalarına saygı duyan bir ülkenin varisleriyiz.” Bilindiği üzere Osmanlı Millet Sisteminde <ı>“semavi dinler” olarak kabul edilen dinlerden Musevilik ve Hıristiyanlık dinlerinin mensupları hoşgörüye mazhar olurken, Ortodoks ve Gregoryen kiliseleri bu sistemde örgütlenmiş durumdadır. Bu inançların mensupları da bağlı oldukları dinin kurallarına göre yargılanmaktayken, sistemin içinde olmayan dinlerin meşruiyeti bulunmamaktadır.

Buna karşılık Prof. Dr. Çağrı Erhan, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği yazışmalarında yapılan değişikliğe ilişkin olarak Lozan Antlaşmasına gönderme yapmakta ve Türk Delegasyonunun Türkiye’de (gayrimüslim) inanç gruplarından başka bir azınlık grubu ihdasına karşı çıktığını ifade etmektedir. Erhan’a göre; <ı>“Bu tutumun kendi içinde çok tutarlı bir yanı vardı. Türkiye, Batılı devletlerin 19. Yüzyılda artan dış müdahalelerine kadar, yüzlerce yıl boyunca Osmanlı Devleti’nde huzurun ve iç barışın temel dayanağı olan Millet Sistemi’ni yapısal olarak yeni Türk devletinde de devam ettirmekten yanaydı. Buna göre, Türkiye’nin asli unsuru Müslümanlardı. Soy, ırk ve etnik köken farklılığına bakılmaksızın, Türkler, Kürtler, Araplar, Çerkezler, Lazlar, Boşnaklar, Arnavutlar ve diğer Müslüman unsurlar aynı milletin ferdi olarak kabul ediliyorlardı…

İngilizler Türkiye’de Kürt ve Alevi azınlıklar oluşturmak için çaba gösterdiklerinde, Türk delegasyonu, Müslümanların Türkiye’de azınlık olamayacağı gerekçesiyle bu girişime direndi ve sonunda Türkiye’nin isteği oldu….Lozan’da çizilen çerçeveye dayanan Türkiye’nin resmi azınlık politikasına göre, gayrimüslim demek, azınlık demektir. .İyi niyetli gerekçelere de dayansa ABGS’nin “gayrimüslim” teriminden vazgeçmesi, AB’nin Türkiye’deki geçerli olan azınlık kavramını değiştirmeye dönük çabalarını kolaylaştırıcı bir etki yapacaktır.” (http://www.turkiyegazetesi.com/makaledetay.aspx?id=452628).

Aslına bakılırsa, hükümetin, en azından son zamanlara kadarki görünür tutumuna bakılarak, niyetinin böyle bir sonuca yol açmak olmadığını söylemek mümkün olabilirdi. Alevi ve Kürt açılımlarında çizilen sınırlar görünürde, tüm konjonktürel zorlamalara karşın belirgindir ve bu kesimler <ı>“farklı inanç grupları” nitelemesinin dışında tutulmaktadırlar. Diğer taraftan, bu kavramın içinde nitelenen <ı>“gayrimüslimler” in genel nüfus içindeki oranı, Lozan Antlaşması ile sağlanan haklar ve kendi yargılamaları yapma konusunda kamuoyuna yansıyan bir taleplerinin bulunmadığı dikkate alındığında, ister istemez “Neden?” sorusu akla gelmektedir. Bu koşullar altında sorunun cevabını ararken herşeye rağmen iki olasılık öne çıkmaktadır. Bunlardan ilki için konuyu biraz daha somuta indirmekte yarar bulunmaktadır. Bu konuda geçmişte Türkiye ile kurulan benzerlik ve buna yöneltilen tüm eleştirilere rağmen Malezya’nın hukuki yapısı önümüzde bir laboratuar olarak durmaktadır. Bilindiği gibi federal sistemle yönetilen Malezya’da nüfusun genel olarak; Müslümanlar (ağırlıklı Yerli Malaylar) %60’ını, Budistler (çoğunlukla Çinliler) %20’sini, Hıristiyanlar %12’sini ve Hindular ve diğer inanç grupları ise kalanını oluşmaktadır.

Ülkede ikili hukuk sistemi hakim olup tüm inanç gruplarına uygulanan genel hukuka ek olarak federal devletlerde farklılaşmakla birlikte sadece müslümanlar için geçerli olan ve ağırlıklı olarak medeni hukuk alanına giren (evlenme, boşanma, miras ve dinden çıkma, islama aykırı eylemlerin cezalandırılması: çoklu evlilik, yakın ilişki, aykırı giyim kuşam ve davranış, Ramazanda oruç tutmamak, Cuma Namazına katılmamak, eşlerin terketmeleri) konulara ilişkin olarak şer-i hukuk da uygulamadadır. Sözkonusu yapının uygulamada yol açtığı sorunlar ayrı bir tartışma konusunu oluşturmakla birlikte genel olaral hukuki bazı olayların hangi hukukun alanına girdiği konusunda farklı görüşler varolagelmektedir. http://www.muslim-lawyers.net/news/datoothman.html.

Bunun sonucu olarak da ülkenin laik düzenin sarsıldığı ve gayrimüslimlerin hakları aleyhine bir değişimin söz konusu olduğu dışa yansımaktadır. Daha önce Şerif Mardin tarafından gündeme getirilen “mahalle baskısı” terimi üzerinden sürdürülen tartışmalarda “Türkiye Malezya Olur mu” sorgulaması iki ülkenin benzeşmeyen sosyal ve idari yapısı nedeniyle büyük ölçüde reddelmişken, Başbakan’ın yukarıdaki söylemi kaçınılmaz olarak konu üzerine soğukkanlı bir biçime yeniden odaklanmayı gerektirmektedir. Bu zorunluluğu doğuran bir diğer söylem ise yeniden gündeme oturan “türban” ya da “başörtüsü” konusunda Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yine Başbakan tarafından referans ve çözüm mercii olarak gösterilmesidir.hurriyet.

Ancak bu açıdan bakıldığında ve süregelen taleplerine karşı merkezi otoritenin tutumu dikkate alındığında, yaklaşık %10-12’lik nüfus oranıyla “farklı inanç grupları” arasında sayılmayan Aleviler dışarıda tutulduğunda Türkiye’de nüfusun %0.5’ini dahi oluşturmayan (Ermeni Gregoryen, Musevi, Süryani, Rum Ortodoks ve diğer çeşitli din ve mezheplerden) gayri müslimlerin “kendi yargılamalarına saygı gösterilmesi” kaçınılmaz olarak Nüfusun %99’unu oluşturan Müslümanların da islami kurallar öne çıkarılarak yargılanmalarına saygı gösterilmesini beraberinde getirecektir diye düşünmemek elde değildir. Bu kuşku bir tarafa bırakıldığında yukarıda sorulan soruya ikinci olası cevap ise Başbakan’ın demokrasinin sınırlarını genişletme konusunda geçmişe yaptığı göndermenin yakın gelecekte Kürt sorununa yeni bir yaklaşımın ön habercisi olduğu düşüncesidir. Buradaki vurgu hükümetin bugüne kadar izlediği “görünür politika”da önemli bir farklılaşmaya gidebileceğine ilişkindir.

Nitekim Kürt sorununda referandum sonrasında yaşanan süreç kaçınılmaz olarak belirli sonuçlara gebedir. En azından bir kez daha içeriden ve dışarıdan konuya duyarlı kesimler büyük bir beklenti içinde ve belirli bir sükûnetle süreci izlemektedirler. Sonuç olarak, yazının konusunu oluşturan “farklı inanç grupları” terimi etrafındaki söyleminin gerisinde yatan nedenin doğrudan kamuoyuna yansıdığından daha çok Kürt sorunu odaklı bir ima içerdiği düşüncesi öne çıkmaktadır. Konuya ilişkin son bir aylık süreçte yaşanan gelişmeler bu düşünceyi elle tutulur hale getirmektedir. Bu durumda da yukarıda görüşlerine yer verdiğim Prof. Çağrı Erhan’ın kuşkularını bir anlamda haklı çıkaracak bir sonuçtan bahsediyoruz demektir. Ancak soruna getirilecek çözümün, en azından beklentiler dikkate alındığında, Lozan’da sınırları çizilen azınlık tanımlamasının değiştirilmesinin ötesinde toplumun geniş ölçüde benimseyebileceği yeni bir anayasal düzenleme ile sağlanabilmesi olasılığı bulunmaktadır.

Ancak bu durumun, tek taraflı ölçüyü aşan talepler bir tarafa, kamuoyunun önünde merkezi otoritenin bir çözüm önerisi çerçevesinde tartışılmasının daha ne kadar ötelenebileceği ister istemez merak konusudur. Bu süreç başladığında ise Türkiye’yi “farklı inanç grupları” kavramı kapsamında değerlendirilmesi olası görünen başta Kürtler ve Aleviler olmak üzere farklı alt kimliklere sahip kesimlerin içerisine sürükleneceği karışık bir ortama hazırlıklı olmak gerekmektedir. Bu süreçten sağlıklı ve güçlenerek çıkılabilmesi için, böylesi bir ortamın soğukkanlılıkla karşılanarak, farklı kesimlerin taleplerini anlama gayretiyle ve sağduyu ile davranılması gerekecektir. Bu ortamı oluşturmanın ilk ve en önemli koşulu ise çarpıtılmaya müsait olmayan doğru, açık ve sağlıklı bilginin zamanında en geniş biçimde paylaşımının sağlanmasıdır. <ı>