‘Temenna’ üstüne 'temenna(h)'…

1921 Ankara’sı… Yunan ordusu, Eskişehir Ovası’ndan Ankara’ya doğru, Sivrihisar, Polatlı üzerinden de Haymana köylerine yaklaşmaktaydı. Top sesleri Ankara’dan bile işitilmekteydi, bu yüzden Ankara halkı büyük bir heyecan içerisindeydi.

“…Güneşli bir gün, batıdaki Sincan tarafından iki tane uçak (tayyare) geldiği görüldü. Alüminyum ve bezden tek kanatlı, halkın pırpır dediği uçaklar önce istasyona, sonra da Meclis’in üzerinden Hâkimiyeti Milliye Meydanı, Taş Han, Zencirli (Zincirli) Cami ve Vilayet Binası’na gelmişlerdi. Karaoğlan Çarşısı, Tahtakale (eski Hal’in bulunduğu alan), Balıkpazarı (Çıkrıkçılar Yokuşu), At Pazarı, Samanpazarı, Hacı Bayram Mahallesi ve diğer yerlerde bulunan bütün esnaf ve ahali iş yerlerinden, evlerinden çıkmış, pilot mahallinin üstü açık, önü mikalı, mitralyözlü bu iki Yunan uçağını izliyorlardı.

Şehrin korunması için tayyare defi topları (uçaksavar ) mevcut değildi. Şehre en yakın Kalaba Köyü’nün üzerindeki platoda Harbiye Binası’nın etrafındaki siperlerde birkaç obüsün mevzilendirilmesi dışında, düşman casusları uzaktan top gibi görüp, şehir müdafaa ediliyor sansın diye boyanmış soba boruları ve saclardan kalkanlar dikilmişti.

Daha sonra uçaklar iki tur atarak istasyona yönelmişti. Bir alçak turdan sonra pilotlar üstü açık pilot mahallinden beraberinde getirdikleri bombaları elleriyle Mustafa Kemal’in ve Erkânıharp’lerinin bulunduğu, Kurtuluş Savaşı harekât planlarının yapıldığı (şimdi müze olan) Direksiyon Binası’na atmışlar, ancak bombalar binaya isabet etmeyip istasyondaki vagonların üzerine düşmüştü. Vagonlar yanarken, iki uçak, arkalarında kara bir duman, tekrar Karaoğlan Çarşısı ve Hacı Bayram Mahallesi üzerine gelmişlerdi. Kendilerine ateş açılamayacağını anladıkları için çok alçaktan uçan pilotların meşin başlıkları, gözlerindeki lastikli gözlükler, sırtlarındaki meşin ceket gayet net görülebiliyordu. Pilotlar aşağıdakilere defalarca el sallayarak selam vermişler ve şehre ilk geldikleri yöndeki Akköprü (Ankara Çayı) üzerinden gözden kaybolmuşlardır.

Bu olay Ankaralılarca “Temenna” (öne doğru eğildikten sonra doğrulurken eli başa götürerek verilen selam) olarak adlandırılmıştı…”(1) Temennah (almak, vermek, çekmek, çakmak ekleriyle) olarak da bilinir.

Temenna aynı zamanda gelenek-görenekleri ile nam salmış Arnavut halkının toplumsal yaşamlarındaki kurallardan biri olup yeni evlenen gelinin -genellikle düğün sırasında ya da düğünden sonra- kayınvalidesine önünde eğilmek suretiyle yaptığı bir tür bağlılık ritüelidir. Kayınvalidenin gelinin ve onun (evlilik) hayatını düzenleme konusunda tam bir söz hakkı olduğu mesajı vardır. Bu ritüel Osmanlı zamanında Sarayda, bürokraside üstlere, halk arasında da saygı -ve korku- duyulan büyüklere karşı da hep kullanılagelmiştir! Aynı hareketi yağlı güreşlerde güreş başlamadan önceki hazırlık hareketlerinde güreşçiler seyirciyi selamlarken de görebiliriz. 

Batılı eserlerde ise cinleri temenna çekerken görebiliriz. Sağ el önce göğse götürülür, sonra dudaklara ve sonra alına… Bu sırada da eğilinir. Anlamı ise "kalbimde yeriniz var, isminiz ağzımda (sizi hep anarım), hep aklımdasınız" şeklindedir .(2)

Son günlerde dış ploitika da (Suriye olayı özelinde), iç politikada ("Analar ağlamasın" derken “teröristlere de ağlama” çağrıları başlarken) ve ekonomide ( 2011 ve 2012’de Avrupa mali-iktisadi krizini görmezden gelip büyüdük-büyüyoruz teraneleri sonrası, 2013’ün ikinci  yarısında çok muhtemel iktisadi durgunluk ve kriz beklentisine karşı alelacele dolaylı vergilere sarılmaya) olan bitenlere bakıyorum da; “temenna” üstüne “temenna(h)” demekten kendimi alamıyorum.

Yoksa 91 yıl sonra, her şeyimizi –ya da hemen her alandaki direksiyonları-  kaptırdık da elimizde kalan yine boyanmış soba boruları ve saçlardan kalkanlar mıdır diye de insanın aklına gelmiyor değil!

Kaynakça:

(1) Yalçın Ergir ("Düş hekimi"), “Ankara, 1920’ler ve Ötesinden, Beriye…” adlı belgeselinden.  

(2) Ekşi Sözlük.