Dikkat ayı çıkabilir!

Bugünlerde kimse ABD ekonomisinin çökeceğinden söz etmiyor. Tahvil alım prorgramı (QE )bitmiş, ekonomi bir kaç yıldır dengeli, borsalar yükseliyor, dolar güçleniyor. Geçen Cuma Dow ve S&P yeni rekorlarla kapandı. ABD'li tüketiciler noel sezonunda 600 milyar dolar harcayacaklar, Türkiye ekonomisinin tümünden biraz az.

 

Kim böyle bir ekonominin çöküşünden bahsedebilir. 2008'i bile atlattıktan sonra kim artık işlerin kötüleşeceğinden bahsedebilir. Maalesef keyifli geçen bu kısa dönemli denge sadece bir hayal'den ibaret. 2007, 2008'de krize sebep olan temel problemler düzeltilemedi. Aslında uzun vadeli ekonomik problemler daha da arttı.

 

Fakat çoğumuz gibi ABD'lilerde balık hafızalı, herşeye hemen alıştığımız gibi 2008'de çoktan unutuldu.

 

ABD'de bugün bütün ekonomik sistem borca dayalıdır. Borç olmadan çok az ekonomik faaliyet oluyor. Ev almak için krediye, araba almak için oto kredisine,alışveriş için kredi kartına ihtiyacımız var. Bütün bu krediler nerden mi geliyor? Bankalardan. "Batamayacak kadar büyük" bu bankalar borca dayalı sistemin kalbindeler. Ev kredisi, oto kredisi veya kredi kartınız "batamayacak kadar büyük"bu bankalardan.

 

Ve çoğu kimse bunu duymaktan hoşlanmaz ama bu bankalar olmadan aslında ABD bir ekonomiye bile sahip değil. Lehman 2008'de battığında nerdeyse bütün sistemi çökertiyordu. Borsalar çöktü ve kredi krizi yaşandı. Maalesef olanlar sadece olacakların küçük bir kısmı idi.

 

Paul Krugman bile "batmayacak kadar büyük" problemi bitmiştir demişken gerçek, şimdi eskiden olmadığı kadar büyük bir problemimiz olduğudur. 5 yıl öncesine göre 4 büyük banka %40 daha büyümüştür.

 

Krizden hemen önce Wells Fargo & Co. nun aktif toplamı 609 milyarken şimdi 1.4 trilyon $. Bank of America aktif toplamı 1.7 trilyon$'dan 2.1 trillion $. ABD'nin en büyük bankası JPMorgan Chase'in aktif toplamı 1.8 trilyondan 2.4 trilyon $'a çıktı. Bu bankalar büyürken 1400 kadar küçük bankada kapandı.

 

Böylece, bu devasa bankalara ABD ve dünya daha da bağımlı hale geldi. Bu noktada 5 büyük banka ABD'de toplam kredilerin %42'sini ve 6 büyük banka ise toplam bankacılık sisteminin %67'sini oluşturuyor. Eger birisi gelip bu bankaları ortadan kaldırırsa ABD ekonomisinin tamamı bir gecede çöker. Bu nedenle bu büyük bankaların sağlamlığı ekonomi için çok kritiktir.

 

Maalesef bu bankalar bedava para ile aşırı kumar bağımlısı oldular. Kumar bağımlılarının hayatlarını nasıl mahvederler duymuşsunuzdur. İşte, şimdi bankaların başına gelenler de bu.

 

Wall Street'i dünya tarihindeki en büyük kumarhaneye çevirdiler.Bankalar zamanlarının çoğunu para basıp kumar oynayıp para kazanmak için geçiriyorlar. Fakat 2008'e dönersek yanlış hesap yaptıklarında herşey hızla yıkılıyor.

 

Benim para basma hakkında en çok ilgilendiğim "türevler". Para basmalar gelecekte ne olup olmayacağı üzerine. Büyük bankalar çok ileri matematiksel modellerle kazanan taraf olmak için zamanlarının çoğunu kumarda para basma ile geçiriyorlar fakat bu modeller mükemmel değil.

 

Modellerin mükemmel olmamasının nedeni varsayımlara dayalı olmaları ve varsayımları insanların yapması. Modelleri oluşturanlar gerçekten akıllı olabilirler ama gene de insanlar.

 

Eğer geçen yıllar gibi işler dengeli sürerse matematik modeller oldukca başarılı oluyor. Fakat eğer borsa çöküşü, AB'de veya Asya'da bankalarının batışı,faiz oranlarında tarihi kaymalar, beklenmedik korkutucu doğal afetler, savaşlar gibi "siyah kuğu olayları" ekonomiyi dengeden uzağa itebilir.

 

Akrobat Nik Wallenda bu aralar gözü bağlı altında güvenlik ağı olmadan tel üzerinde iki gökdelen arasında yürüyerek manşetlerde çıktı. Bu aslında ABD'li büyük bankaların hergün yaptıkları şey. Yıllar geçtikce bu bankalar daha korkusuz oluyorlar ama korkutucu sonuçlar her zaman orda duruyor.

 

Ve şüphesiz bir gün kaçınılmaz son gelecek. 200000$'lık riski elindeki 10000$ la alan bir kumarbaza ne denir ? Herkes bunun bir aptallık olduğunu bilir.

 

İşte bu büyük bankaların hergün yaptıkları şey. JPMorgan Chase 67 trillion dolarlık türevsel işlemleri sadece 2.5 trillion dolarla yapıyor. Citibank 60 trillion dolarlık türevsel işlemleri sadece 1.9 trilyon dolarla yapıyor. Goldman Sachs 54 trilyon dolarlık türevsel işlemleri sadece bir trilyondan az varlıkla yapıyor. Bank of America 54 trilyonluk türevsel işlemleri 2.2 trilyon dolar varlıkla yapıyor. Morgan Stanley 44 triyon dolarlık türevsel işlemleri trilyon dolardan az varlıkla yapıyor.

 

İnsanların çoğunun finansal sistemin ne kadar kırılgan olduğuna dair hiçbir fikri yok. Gerçek "batmayacak büyük bankalar"ın her an batabileceğidir. Ve onlar çöktüğünde ekonomi de çökecektir.

 

O yüzden bu yapay denge döneminin olabildiğince uzun olması için dua edelim çünkü bittiği zaman cehennem ne imiş yaşarken göreceğiz.

"Bir ölüm ancak bu kadar ömülsüz olabilirdi"; Büyük Ata'mızı saygıyla ve özlemle anıyorum.