- Kategori
- Edebiyat
Haiku yazalım mı?
Ömür kadar kısa şiir
Haiku yazmak için önce bu şiir türünü tanımak gerekir.
Ve yazılan örnekleri okuyup irdeledikten sonra kurallarını bilmek, daha sonra da elimizden geldiği kadar Haiku yazmalıyız. Gözleme dayanan, günlük anlık doğa olaylarını ve o an’ı basit bir şekilde ifade etme sanatıdır Haiku. Asla üzerinde çok fazla düşünme ve süsleme gerektirmez.
Doğallığının yanı sıra içinde duyguda barındırmalıdır.
Şöyle de diyebiliriz; hislerini ve duygularını dile getiremeyen varlıkları anlama ve anlatma sanatıdır Haiku…
Kendi yazdığım Haiku örneklerinden sonra bu şiir türünün tarihçesini ve nasıl yazacağımızı belirten kuralları öğreneceğiz.
1)
bütün ağaçlar
birbirine benziyor
yapraktan yoksun
2)
kim bilir, hangi
yalanın peşindesin
masum kelebek
3)
ayaza inat
mışıl mışıl uyuyor
saçak altında
4)
garip bir kuşun
duyar çığlıklarını
kalbi olanlar
5)
çocukluğumun
korkuları çökerdi
toprak damlara
6)
doksan bin çiçek
her yıl kurur, yeşerir
sarıkamışta
7)
hüznün tuz gölü
gözlerin karadeniz
sen Anadolu
Yukarıda yazdığım haikular 5+7+5 hece ölçüsüyle yazılan Haikulardır.
Birde Tanka vardır ki; onun ölçüleri ise 5+7+5+7+7 dir
1)
ve kar yağmura
yağmur kara dönüştü
Allah'ın işi
kartopundan dökülen
parmak izlerim gibi
2)
suskunluğumdan
anlam çıkaran bilge
çekinme söyle
içimdeki günahı
gördün mü? dedi gece...
3)
anlamadın mı?
neden yorulur zihnim
kat kat açarım
siyah sayfalarını
şafakta dedi bilge...
4)
bir can bir cana
canından parça katar
anneler gibi
ayazda sancı çeker
hayat doğuran tohum
(Arap Kurt)
Haiku (Japonca, Türkçesi eğlenceli mısra) bugün tüm dünyada meşhur olan geleneksel bir Japon şiir türüdür. Dünyanın en kısa şiir türü sayılır.
En önemli Haiku şairleri arasında Matsuo Basho (1644-1694), Yosa Buson (1716-1783), Kobayashi Issa (1763-1827) ve Masaoka Shiki (1867-1902) gösterilebilir. Basho öğrencileriyle Haikai şiirini yenilemiş ve ona ciddi bir edebiyat saygınlığı kazandırmıştır. Shiki modern Haiku'nun kurucusu sayılır. Aynı zamanda Haiku kavramının (Haikai veya Hokku karşısında) yerleşmesini sağlayan da o olmuştur.
Japon Haiku'ları çoğunlukla 5-7-5 ölçülü üçlü kelime öbeklerinden oluşup kelimeler sütun halinde yan yana sıralanır. Haiku'nun vazgeçilmez bir unsuru da somutluğu ve hâlihazıra olan bağlantısıdır. Bilhassa geleneksel Haikular Kigo ile mevsimlere imada bulunurlar. Temel özellikleri olarak okuyanın kendi tecrübesiyle tamamladığı bitmemiş, açık metin karakteri de gösterilebilir. Metinde her şey söylenmezken duygular nadiren isimlendirilir ve bunların şiirde yer alan somut şeyler ve bağlamdan çıkarılmaları lazım gelir.
Modern Haiku ekolleri tüm dünyada sadece geleneksel şekilleri değil, aynı zamanda bazı metin biçimlendirme kurallarını da sorgulayıp yeni yollar bulmaya çalışıyorlar.(vikipedi, özgür ansiklopedi)
(Haiku Estetiği)
Haiku bir şiir biçimi değil, bir algılama biçimi de değil, bir görme biçimidir. O, bir an'ı, sıradan olaylar içinde bir anı yakalayıp onun iç doğasına daha sonradan ve bir başkasıyla birlikte nüfuz ederek o anı kalıcı bir an’ı olarak paylaşmayı hedefler. Deyim yerindeyse, bak orada, şu anda ne oldu; ben gördüm/duydum/ dokundum/tattım/kokladım? Der. Beş duyunun dışına çıkan, antropomorfizmin dolayımlarından geçen, yorumlama içeren, kendini anlatan bir tür değildir haiku. İmgeye bile çok az başvurulduğu görülür. Çünkü bu tür dolayımların başka biriyle paylaşımı azalttığı ve giderek engellediği düşünülür. ?Göster, ama sakın söyleme! Kural budur. Ve karşındaki de bu yalın anlatımdan esinlenerek o yalın anlatımı başka bir yalın anlatımla yeniden anlatabilme gücüne sahip olmalıdır.
(Haiku Yapısı)
Haiku, yapısal olarak 2 asimetrik parçadan oluşur denebilir. Bir durumu işaret eden ilk dize ve onunla ilintilendirilecek başka bir durumu işaret eden ve genelde iki dizeden oluşan ardılı. Bu formda ilk dize ile son ikisi arasında bir tür iletişim, çağrışım, titreşim vb. diye adlandırılabilecek bir tür ilişki vardır ve deyim yerindeyse bu tür bir tınlaşım ne kadar güçlüyse haiku o kadar iyi addedilir. Japonya’da ortaya çıktığı şekliyle haikuda, ilk dizenin mevsimsel bir tanım içeren veya onu ima eden cümle(cik) olması esastır. Genelde kabul gören başka bir esasa göre, iyi haikuya sözcük eklemek, çıkarmak, herhangi bir sözcüğün yerini değiştirmek mümkün değildir. Yani iyi haiku, sağlam bir betonarme yapı gibi olmalıdır.
Haiku Kuralları
Şair Haydar Ergülen’in Yazarlık kurslarında verdiği bilgilerde, iyi bir şair olmak isteyen adayların Haiku’yu tanımaları, yazmaya çalışmaları gerektiğini vurgulamıştır?
(Belli başlı Haiku kuralları:)
1- Hep geniş zaman kullanılır.
2- Hiç ya da çok az kişi zamiri kullanılır.
3- Asla üç dizeden bir cümle oluşturulmaz.
4- Fiilimsi kullanılmaz.
5- Vurucu dize sonda kullanılır
6- İmgelerin ikisi üçüncü ile zıtlık, bütünlük, karşılaştırma, oluşturmalı.
7- imgeler somut olmalı.
8- Benzetme ve anafor kullanılmaz.
9- Yüce imgeler kullanılmalıdır
10-Kendine göndermelerden kaçınılmalıdır.
11-Az fiil kullanılmalıdır.
12-Fiil niteleyen (zarf) kullanılmaz.
13-Görünüşte basit bir doğa olayı ama altında bir felsefe saklı olmalı.
14-Sıradan şeyler sıradan biçimde sıradan dille yazılmalıdır.
15-İmgeler şu sırayla sunulmalıdır: geniş açıdan, orta ölçekle ve odaklanarak.
16-Mevsim adı ya da mevsime gönderme kullanılmalı.
17-Bir solukta söylenebileni yazmalı.
18-Haiku basitliğin mükemmelliğidir
19-Balıkçının dediği gibi haikular bizim değildir. İçimizden geçerler.
20-Haikuyu anlatan bir örnek de şudur: birisi balığı unlar ve kızartır. Diğeri soslar hazırlar, barbeküler yakar, baharatlar kullanır.
21-İlk kelime büyük harf, gerisi küçük harf olan, hepsi küçük ya da büyük harf olan, her dizenin başı büyük harf olan haikular olabilir.
22-İlk yazılan haikularda 5-7-5 ölçüleri kullanılması mecburidir ve hatta mevsimlerden bahsetmesi. Daha sonra ki haiku denemelerinde konular ve hece sayısında artma söz konusu oluyor. (Alıntı)
Görüldüğü gibi bu şiir türü çok basit olmasına rağmen, emek isteyen ve içinde felsefe barındıran bir yazım türüdür de aynı zamanda
Şiire ve şiir sanatına gönül verenlerin ve genç öğrenci arkadaşlarımın bu kısa şiir türünü tanıyıp anladıktan sonra daha uzun ve daha derin şiirler yazmalarını tavsiye ediyorum. İçinde bulunduğu an’ı gören, gözlemleyen, soran sorgulayan bir kişilik kazanmaları için gözlemden ve farklı görmekten vazgeçmemelidirler. ….Vesselam
Arap Kurt – köşe yazıları -