Atatürk ve İzmir Suikasti

Atatürk’ün gezisinin bir gün ertelenmesi sonrasında; tetikçileri Sakız Adası’na kaçıracak Giritli şevki ya da Motorcu Şevki olarak da bilinen balıkçının vicdanının el vermemesi ve itirafıyla ortaya çıkan hadise. Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy ve Kazım Karabekir de bu olay kapsamında sorgulanıp serbest bırakılırlar. Eski milletvekili Ziya Hurşit’in de bulunduğu suikastçılar silahlarıyla birlikte yakalanır. 14 temmuz 1926'da eski Lazistan mebusu Ziya Hurşit, Laz İsmail, Gürcü Yusuf, Çopur Hilmi, Şükrü Bey, Ayıcı Arif, Hatko İsmail Canbulat gibi isimlerle birlikte toplamda 13 kişi idam edildi. İdam edilenlerin hepsi mebus ve kurtuluş savaşı gazisidir.

 

Milli mücadele sırasında İngilizlerin Mustafa Sagir adında bir Hintli üzerinden tertiplediği ilk başarısız suikast girişiminin ardından Yunanistan’daki Ermeni komitacıları tarafından görevlendirilen Manok Manukyan da 1925de idam edilir. Atanın 15 Haziran’da İzmir’i ziyareti sırasında Kemeraltı’nda otomobiline bomba ve tabancalarla saldıracak olan suikastçiler, daha sonra Giritli Şevki’nin motoruyla Sakız Adasına kaçacaklardı. Atatürk’ün ziyareti bir gün gecikince, şevki suikastı haber verdi.

 

18 haziran 1926'da Mustafa Kemal Paşa, Anadolu Ajansı’ na verdiği demecini şöyle noktalar: “Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır, fakat Türkiye cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.”

 

Erik J. Zürcher’e suikast davası tamamen bir “siyasal temizlik” hareketiydi. Lozan’ın Türkiye’ye zorla dayattığı düzene karşı olan milli mücadele paşalarının ve muhalefetin sindirilmesi olarak olayı değerlendiren bir görüş de mevcuttur. Gerçek suikast ise Atatürk’ün Siroz’a yakalandığı bahanesi ile yatağa mahkum edilip akabinde ve detayında zehirlenerek öldürülmesiyle vuku bulmuştur. İsmet İnönü’nün Kazım Karabekir’i Ankara Emniyetinden kendi inisiyatifini kullanarak aldırdığı ve bu yüzden Atatürk ile aralarının açıldığı rivayet edilir. Olayın arkasında İngiliz istihbaratının olduğu ve saltanatı tekrar getirmek için olayı tezgahladığı ise ifade edilen bir başka görüş.