Tarihi eser niteliğindeki taş cephe ve yapıların boyanmış yüzeylerinin temizliği hakkında...

TARİHİ ESER VE YAPILARIN CEPHELERİNDEKİ BOYALARIN TEMİZLİĞİ ÜZERİNE....

Tarihi taş yapıların temizliğinde dikkat edeceğimiz ve izleyeceğimiz yolu belirlemek için;
1. Yapıda kullanılan Taş malzemenin niteliği ve cinsi.
2. Kirlenmenin veya Yüzeye uygulanan boyaların türünü, Belirleyip bu doğrultuda haraket etmeliyiz.

Ülkemizde, Tarihi yapılarda kullanılan yüze yakın taş çeşidi vardır. Bunların en çok bilinen ve uygulananları Marmara taşı, Küfeki taşı, Limra , antalya taşı ve Sarımsak taşı ile adi duvar taşları denilen Çakmak taşları ve kayaçlar ve özellikle bizans döneminde taş duvar aralarında pişmiş topraktan yapılan tuğlalar yer alır.
Dogal Cephe kirlenmelerinde; Taş cephelerin Restorasyon kuralları içerisinde kimyasal temizlik malzemeleriyle temizlenmesi uzmanlık gerektiren fakat kolay uygulanan bir yöntemdir.
Konumuz olan ; Taş yapılarda cepheye zaman içerisinde uygulanmış olan boyaların temizliğini sağlamak için yapmamız gerekli işlemler ve dikkat edeceğimiz hususları ise şöyle sıralıyabiliriz;

Bir çok dış cephe boyasının sökülmesini ve kazınmasını sağlayan boya sökücüleri piyasada mevcuttur. Çok düzgün satıhlarda uygulanabilir ve daha sonra boya kazınabilir. Eğer boya zaman içerisinde kat kat uygulandıysa bu işlemi her kat boya için uygulayabiliriz. Şayet uygulanan boyalar farklı farklı tür ve nitelikteyse her boya türü için uygun olan boya sökücü kullanılıp o kat iyice temizlendikten sonra diğer katlara geçilmelidir. Tahmin ediyorum ki yazdıklarım çok hoşunuza gitti ve rahatladınız, SÖZÜME BURDAN SONRA AMA DİYEREK DEVAM EDİYORUM; Hiç bir yerde sözünü ettiğim düzlükte düzgün satıhlı bir taş cephe kaplaması bulunamayacağınızdan, en üst kattaki boyaya etki edecek doğru çözücüyü bulsanız bile kabaran boyayı yeterli olacak şekilde kazıyamassınız. ( Yüzey engebeli ve yüzeyde az yada çok delikler ve derz araları mevcuttur ) Bu nedenden ötürü yeterince temizlenmemiş yüzeyin alt katmanındaki boyaların başka kimyasal temizleyiciler tarafından temizlenmeside beklenemez ve mümkün değildir. KALDIKİ, LÜTFEN BURAYA DİKKAT ! Cephelerde kullanılan taş malzemelerin herbirinin farklı yapısal özellikleri vardır ve bunlara gelişi güzel kimyasallar ile müdahele edemezsiniz. Bunun sonuçları en basitinden taşta sararma olarak göreceğiniz, taşın dış yüzeyindeki kimyasalbir yanmadır. Bu yanma belki birkaç gün veya birkaç ayda olmasada birkaç yıl içinde kimyasalın sirayet ettiği kısımlarında dökülmelere ve tozumalara yol açacaktır. Citti olabilecek ise; Bu etkilenen kısımın çok fazla derinlere sirayeti sonucu etkinin kat ve kat artması veya taş yüzeyindeki çatlaklar ve derz boşluklarından taş parçanın içlerine kadar işleyerek taş parçanın tamamen işlevini yitirmesiyle sonuçlanabilir. SONUÇ OLARAK BENİM ZARAR VERMEDEN BAŞARILI OLDUĞUM BOYALI YÜZEY TEMİZLİK ÖRNEKLERİNDEN BAZILARI ŞÖYLE OLMUŞTUR;
a. Taş cepheli tarihi bir binanın dış cephesi seneler önce dış cephe boyasıyla boyanmış. Cephe geneli bol delikli küfeki taşının hakim oldugu, yer yer taraklanmış mozaik sıvalı bir cepheye sahipti. Bina sahipleri ve taşeron firma birçok kimyasalı denemiş ve başarı elde edememişlerdi. Firma olarak bizi çağırdıklarında gördüğüm taş ve mozaik yüzeylerin zaten pürtüklü olan yüzeyleri kabaran boyalar yüzünden gerçekten çok kötü görünüyordu. Tespitimiz boyaların zaten dökülmekte olduğu fakat pürtüklü yüzey nedeniyle ne kazınabildiği nede kendiliğinden dökülebildiğiydi. bizim uyguladığımız yöntem ise çok basit olan basınçlı su ile cepheyi yıkamak oldu ve tek kat olan ve zaten dökülmeye çalışan boyanın çok rahatlıkla döküldüğüydü. Evet burada durum bu kadar kolay ve zararsız bir şekilde çözüme kavuşturulmuştu.
b. Edirne'nin malkara ilçesinde bir caminin mihrap ve hutbesinde kullanılan boyaların sökümü için bize başvurmuşlardı , Caminin yapıldığı yıldan buyana 700 yılı aşkın sürede yapı; Cami olarak inşa edilmiş ve zaman içinde kilise, tekrar cami, kilise, karakol, ahır, ambar ve 2007 yılındada restore edilerek nihayet ilk günkü ihtişamıyla cami olarak hizmete girecekti fakat mihrap ve hutbe geçen bu zaman içerisinde benim saydıgım yedi kat boya ve macunla boyanmış ve temizlenemiyordu. kimyasal'lar işe yaramıyor ve üzerindeki nadide işlemelerden dolayıda kumlama yöntemiyle temizlenmesi sakıncalı görülüyordu. Mihrap ve hutbe çok sert olmayan edirne kara taşından oymalı ve işlemeli olarak yapılmışdı. Bilinen 4 nesildir ince taş oyma ustalığından gelme bir aileden olmamız ve işimize olan hakimiyetinde verdiği güvenle MİKRO HASSAS KUMLAMA YÖNTEMİyle temizliğe devam etme kararı aldık. Sanayi kumlaması dediğimiz yöntemle 20 dakikada yapılabilecek temizliği günde 18 saat'ten olmak üzere 13 günlük bir çalışmayla bitirdik. Şimdi rahatlıkla ve gururla söyleyebiliyorum ki biz o nadide ve çok eski oymalı ve işlemeli taş eserleri; hiçbir hat kaybına ve deformasyona sebebiyet vermeden büyük bir özen ve meslek aşkıyla ilk ğünkü haline geri döndürdük.
Kısacası bir çok taş cepheli binanın cephe temizliğinde Hasas kumlama ile İşlemeli ve oymalı taş öğelerdede Mikro Hassas kumlama yöntemi uygulanması hem ekonomik hemde güvenli ve hızlı bir çözüm olacaktır. BURADA DİKKAT EDİLECEK HUSUS TARİHİ MEKANLARDA YAPILACAK HATALARIN GERİ DÖNÜŞÜNÜN OLMADIĞI , BU ESERLERİ BİZDEN SONRAKİ KUŞAKLARA ULAŞTIRILMASININ BİZLER İÇİN KUTSAL BİRER GÖREV OLDUĞUNU, SORUMLULUK SAHİBİ OLARAK HAREKET ETMEMİZ GEREKTİĞİNİ ÇOK İYİ BİLMELİYİZ. Maalesef şu ana kadar gördüğüm; bu sorumluluğu üstlenenlerin her zaman aceleci ve masraf çıkartmadan iş bitirmek istemeleri ve işleri yapan ustalara bu konuda baskı yapmalarıdır. Bu konununda yakında duyarlılık ile çözüleceğini ummaktayım.
c . Bilinen üçüncü ve son yöntem ise LAZERLİ RESTORASYON TEMİZLİĞİ yöntemidir. Bu yöntem hala test ve geliştirilme aşamasındadır. Amerika ve italyada yapılan testler oldukca başarılı olmasına karşın Laserle yapılan restorasyon temizliğinin olası zararları araştırılmaktadır. Bu makinanında ülkemize getirilmesini ve kullanılmasını istediğimizden bir çok defa girişimde bulunduk fakat test sonuçlarının güvenliği kanıtlanmadığından makina satışına hala onay çıkmamıştır. Ne varki zaten işlem hızının çok yavaş olmasından ötürü bu yöntem çok pahalı olacak ve sadece çok degerli eserlerin temizliğinde kullanılması mümkün olacaktır.

Kısaca Sonuç kısmına gelmem gerekirse ; Eğer taş yüzey üzerindeki boyalar basınçlı su ile yıkanarak temizlenemiyorsa Hassas kumlama veya durumun önemine binaen Mikro hassas kumlama yöntemiyle temizlenmesinden başka güvenli yöntem yoktur. Burada dikkat edilecek husus kesinlikle sanayii kumlamacılarına değil, Deneyim sahibi hassas kumlamacıların oparatör olarak kullanıldığı firmalar ile çalışmak olacaktır.
Tarihimize ve Tarihi eserlerimize sahip çıkan herkesi saygı ve selamlarımı sunarım...

Muammer ALTUN
StarCephe Restorasyon ve İnşaat San.Tic.Ltd.Şti.