Doğalgaz ölümleri sonrası "Doğalgaz Mühendisliği"

Yılbaşı gecesi yedi genç, dün İstanbul'da iki kişinin ölümüyle sonuçlana doğalgaz baca zehirlenmelerinin tam da kömür, sadaka, yardım kampanyaları, çevre kirliliği, Rusya'nun Ukrayna'ya verdiği gazı kesmesi gibi çok güncel tatrışmalarının içine düşmesi çok ilginç tesadüfler olarak tarihe geçti.

Ankara'da ve İstanbul'daki iki olayın bacadan sızan karbonmonoksit gazı ile açıklanması konu ile ilgili yetki belgem olması ve uzun yıllar bu işi yapmam nedeniyle bana bir iki laf etme sebebi yarattı.

Ankara'daki olayda tek bir (şönt) bacaya bağlı üç adet kombinin rüzgarın ters yönde esmesi nedeniyle geri teperek içeri gaz sızıntısı yaptığı ve bunun da karbonmokonsit gazının evin içine dolarak apartman içindeki oturanları zehirlediği açıklaması yapıldı. Üç katlı binanın iki katında oturanlar bu zehirlenmenin farkına vararak doğalgaz ekiplerini çağımışlar ve kurtulmuşlar, son dairedeki gençler maalesef hayata veda etmişlerdir.

Karbonmonoksit gazı karbon türevi yakıtların tam yanmaması, yeterli oksijenle tepkimeye girmemesi sonucu oluşan bir gazdır. Sonu çok kısa sürede bedenin felç olarak kıpırdayamaz hale gelmesiyle, ölümdür.

Doğalgaz, metan (ve bütan, propan) gazının yoğunlukta olduğu bir yanıcı gaz karışımıdır.

Normal bir tepkime (yanma);

CH4 (metan) + 2O2 (oksijen) >[Enerji]> CO2 (karbondioksit) + 2H2O [su - (buharı)]

Şeklinde olması gerekirken; Oksijenin yeterli olmadığı ya da yanmanın tam gerçekleşmemesi durumunda insan sağlığı için çok tehlikeli bir gaz olan CO oluşur.

<ımg height="238" src="http://www.barbarosdogalgaz.org/tr/yonetim/resimdosyalar/dogalgaz.JPG" width="264">

Doğalgaz yanarken tam bir mavi renkli alev görürsünüz. Bu rengin alevin uçlarına doğru sararıyor oluşu yanmanın istenilen şekilde gerçekleşmediğini gösterir. Bu bazen oksijen fazlalığından da kaynaklanabilir. Bu nedenle ocak ve fırın kullanımı da dahil olmak üzere yanma ayarının uzman ekiplerce yapılması ve zaman zaman da kontrol ettirilmesi çok önemlidir.

Tam yanmanın oluşabilmesi için de yanma odasına uygun miktarda doğalgazın, yine uygun miktarda; ki yukarıdaki formülde bunun adetlerini görebiliyoruz, oksijenin girmesi, orada tepkimeye girdikten sonra yanma odasını yine uygun zamanda terk etmesi gerekir.

Yanma odasındaki egzost gazının uygun zamanda dışarı atılması da baca yoluyla olur. Bu nedenle kombilerin bağlandığı bacaların niteliği çok önemlidir.

Bacaların çekişi basınç ve sıcaklık farkıyla termodinamik olarak sağlanır. Çok rüzgar alan bölgelerde baca gazının çekişini sağlayacak basınç farkını oluşturacak özel formlar yaratılır.

Ankara'daki evde ortak (şönt) baca tabir edilen aslında baca sistemlerinde en son tercih edilen bir baca olduğunu anlıyoruz.

Şönt baca çok özel bir teknoloji isteyen bir baca türüdür. İnşai tipi değil de artık fabrikasyon olarak imal edilenler tercih edilmelidir.

Bacalı Kombiler

Kombiler, geleneksel sobaların yanması gibi insan, baca şartlarına terk edilmezler. Kombilerin (ki bu her kombide yoktur) baca gazının çekiş durumuna göre çalışma sensörlerinin olması tercih edilmelidir. Bütün bunlar fiyatı çok etkilediği için tam otomatik komtrollu kombiler yerine yarı otomatik kombilerin piyasada sıklıkla kullanıldığına ve tercih edildiğine şahit oluyoruz. Bunu elbette tüketicinin ekonomik durumu belirliyor.

Tam donanımlı kombiler, baca çekişi olmadan asla çalışmazlar; bu nedenle de Ankara ve İstanbul'da sonu ölümle biten olaylar yaşanmaz. Egzost gazı odaya yayılmaz; çünkü yanma başlamaz.

Bacalı kombiler yukarıdaki sebeplerden ötürü, banyo ve yatakodası gibi yerlere de konulmaz. Bacalı kombilerin bulunduğu mekanlarda uyunmaz. Doğalgaz şartnameleri bunu çok açık ve net şekilde tarif eder. Gaz kontrol ekibi de gaz verilecek mekanda yatak gördüğünde gazı vermeden oradan ayrılır; ya da ayrılması gerekir.

Bacalı kombilerin bulunduğu mekanlar alt ve üst havalandırma menfezleriyle havalandırılır.

<ımg src="http://yeni.kanalmarket.com/images/resimler/editor/diger/kucuk_semi.jpg">

Alüminyum Fleksible baca bağlantısı kombi ile mevcut baca arasındaki bağlantıyı sağlan aslında asıl işlevi havalandırma tesisatında menfez ile kanal arasındaki ilişkiyi kuran bir parçadır. Tesisat yapılırken kombinin yeri, bacaya uzaklığı vb. detaylar montaj ekibi tarafından en son düşünülen konular olduğu için kısa ve en basit yoldan bu malzeme ile bağlantı yapılır. Bugün Türkiye'de hangi bacalı kombi olan eve giderseniz gidin bu parçayı görürsünüz. Ancak bu parça herşeye rağmen tek başına sorumlu gösterilemez. Gazetellerde yeralan fotoğraflardaki yırtıklar her ne kadar istenmese de ölümlerin tek sorumlusu da onlar tutulamaz. Yukarıda da anlatmaya çalıştığım şekliyle baca çekişi olmayan bir kombinin çalışmaması gerekir. Ancak bu tip bağlantının risk taşıdığı için tesisatlarda kullanılmaması şartnamelerce sağlanmalıdır.

Hermetik Kombiler

Bu şartların olmadığı mekanlarda baca sisteminin kendi üzerinde bulunduğu; (adı Hermes''ten gelen) kapalı, gizli anlamına gelen "hermetik" kombiler kullanılır. Hermetik kombiler uygun havayı atmosferden kendisi alır, yanma odasında karışımı sağlayıp yakarak yine kendisi atmosfere geri gönderir. Ortamla hiçbir organik bağlantısı bulunmaz.

Bugüne kadar doğalgazda şu son iki gün içinde yaşadığımız olayların olmamasının sebebi aslında şartnemelerle oluşturulmuş ve yukarıda çok kısaca özetlediğimiz temel bilgilerin kontrol altına alınmasıdır.

Ancak son zamanlarda kontrolların gevşemesi, kullanıcıların gerekli özeni göstermemesi, piyasaya giren basit ve niteliği düşük ürünler insan sağlığını tehdit etmektedir.

Bacalı kombilerde dikkat edilmesi gereken iki nokta vardır; birincisi baca ikincisi de kombinin bulunduğu mekan.

Mekan sadece baca gazının geri tepmesiyle ilgili değildir; bacalı kombiler yanma için sağlanan oksijeni de bulunduğu ortamdan sağladıkları için karbonmonoksit ile zehirlenme olmasa da düzgün baca çekişi olan bir sistemde oksijen azalması yüzünden de insan sağlığı tehdit altında olabilir.

Sonuçta herşey gelip dayanıyor bilinçli tüketime ve kullanıma.

Ben her iki olaya da gerçekten çok üzüldüm.

Son zamanlarda inşaatlarda baca yapımı ortadan kalktığı için genellikle hermetik kombi kullanımı artsa da bacalı cihazların hala dikkatli kullanımının güncelliğini yaşadığımız örneklerde olduğu gibi korumaktadır.

Uzay Gökerman