1553 tarihli Latin Harfli İlk Türkçe Metin

1553 TARİHLİ LATİN HARFLİ İLK TÜRKÇE METİN

Türkçemiz tarih boyunca değişik dönemlerde çeşitli alfabelerle yazılmıştır. Göktürk (Orhun), Uygur, Arap alfabeleriyle başlayan süreç Latin alfabesi ile nihai haline ulaşmıştır.

1928 yılında başlayan sürecin öncesinde Latin harfli Türkçe metinler varmıdır sorusunun cevabını aramaya çalıştığımızda karşımıza ilginç bir kişi çıkmaktadır. Acaba ilk Latin harfli Türkçe denemesini kim yapmıştır diye sorduğumuzda karşımıza Hırvat kökenli Bartholomeo Georgieuiz (Georgievits)[1] çıkmaktadır. Georgievits, Kanuni Sultan Süleymanın Mohaç Muharebesinde (29 Ağustos 1526) esir alınmış, esir pazarında satılmış, 1528’te Trakya’ya getirilmiş, bilaharede Anadoluya geçmiştir. 1534’te İran Seferine katılmıştır. 11 yıl süren esirlik süresince 3 kere kaçmaya teşebbüs etmiştir. Nihayet Kudüs’te kaçarak Fransiskenlerin manastırına sığınarak esirlikten kurtulmuştur. 1538 yılında Roma’ya, daha sonrada Antwerp’e giden Georgievits Türklerin adetleri ve dini inançları üzerine 2 risale yazmıştır.

Tabi onu bu yazının konusu yapan eseri ise 1553 yılında Paris’te 2 risalesinin birleşmesiyle oluşturduğu “De Turcarum Moribus” ‘tur. Hırvatca’nın dışında Macarca, Yunanca, Latince, Türkçe, Arapca ve İbranice’de bilen , Georgievits 1566’da Roma’da ölünceye (1505-1566) kadar Türklerin gelenekleri, görenekleri, dini inaçları, törenleri üzerine bir çok eserler vermiştir. Georgievits’in eserleri zamanında çok büyük sansasyonlar yaratmış ve dönemin avrupasını çok etkilemiştir.

Bu yazımızda Georgievits’in 1553 yılında yayınladığı “De Turcarum Moribus” (Türklerin Kişiliği Üzerine) adlı kitabından aldığımız ve Türkçemizin “latin harfleri ile yazılmış ilk metnini” aşağıda veriyorum. Bu metinde Georgievits, bir türkle bir hristiyan arasında bir diyalog yazarak Türkçeyi ilk olarak Latin harfleri ile yazan bir kişidir. Bu diyalogda Osmanlı İmparatorluğunun 16. yüzyılının ilk yarısındaki Türkçe diyalektiğinin bir örneğinide görmüş oluyoruz. Sözü uzatmadan Georgievits’in 1553 tarihli kitabından aldığımız Latin harfli Türkçe diyaloga bırakalım.

Fehmi DİNÇER

22 Temmuz 2009

BİR TÜRK ile BİR HRİSTİYAN ARASINDA DİYALOG

Türk - Handa (nereye) gidertsen bre Giaur ? (gavur)

Hristiyan - Stambola giderum tsultanum. (sultanım)

Türk - Ne issum (işin) var bu memleketten?

Hristiyan - Bezergenlik ederum, Affendi.

Maslahatom var Anadolda.

Türk - Ne habar scizum (sizin) girlerden? (yerlerden)

Hristiyan - Hits (hiç) nesle bilmezom tsaa (sana) dimege.

Türk - Gioldassum (yoldaşın) varmı tsenumle? (seninle)

Hristiyan - Ioch, (yok) ialanuz (yalnız) geldum.

Türk - Benumle gelurmitsun?

Hristiyan – Irachmider (ırakmıdır) tsenum (senin) utaghom? (otağın-evin)

Türk - Iachender (yakındır) bundan gustereim (göstereyim) tsaa.

Hristiyan - Gel ghusteriuere (gösteriver) Allaha tseuertson. (seversen)

Türk - Kalch (kalk) iocharı dur yukarıdır bonda. (buda)

Hristiyan - Hanghi taraftan der (taraftandır) bilmezum.

Türk - Tsag (sağ) eline bacha (baka) ghun (gün) doghutsine (doğusuna)

Hristiyan - Bir buch (bu) evv (ev) atsarghibi (eser) gurunur (görünür) omider? (o mıdır?)

Türk - Gercsekson (geleceksen) oder, (odur) iaken (yakın) deghilmi?

VEDA

Hristiyan - Allaha tsmarladoch (ısmarladık) tseni. (seni)

Ben oraa (oraya) gitmezom.

Türk - Bree, neden korkartson? (korkarsın) Nitcie (nice) gelmetson?

(gelmezsin)

Hristiyan - Benum ialum (yolum) oraa (oraya) deghelder.

Türk - Vargeth (vargit) tsagloga (sağol) eier (eğer) gelmeson.

Hristiyan - Gegsien (gezin) hair (hayır) olison. (olsun)

Türk - Aghbate hair (hayır) olison. (olsun)

Ben kurtuldom tsoch (çok) succur (şükür) Allaha.

Fehmi DİNÇER

22 Temmuz 2009

Kaynak:

Bartholomeo Georgieuiz, “De Turcarum Moribus Epitome”

[1] Bartol Georgijevic, Bertalan Georgievits, Bartholomaeus Georgievic şeklinde de yazılmaktadır.