Halil Usta'nın eşeği

Dedemin bir özelliği de, 'yerel bir deyim' kazandırmış olması Şabanözü’ne. “Halil Usta’nın eşeği gibi....(burası duruma göre yazılıyor)...”

Sıcak demirci dedem. Yani körük, örs ve çekiçle işi...O günün koşullarına göre varsıl sayılır. Hem hacı, hem de hafız aynı zamanda.

Yaşadıkları dönemin koşulları gereği büyük dedem ya da başkaları, ilçe dışındaki işlerini; at, eşek ve katırla görmekteler. Bu hayvanların sahipliği kadar sayısı ve güçlü olmaları da bir itibar göstergesi...Ulaşım için motorlu araç kavramı; hatta araba şöyle dursun, yol bile yok. Ellerinde bulunan yük hayvanları ve kendileri patika ve benzeri yollardan gidip geliyorlar. ‘Kervan yolu’ diye de anılır bu güzergah. Durum böyle olunca da hanlar, hamamlar önem kazanıyor o zamanlar.

Yine böyle gerekli bir durum için dedem Çankırı’ya gidiyor. Kafile şeklinde bu yolculuklar, her türlü koşullara karşı korunma da gerekli çünkü. Yanında oğullarından biriside var. O da benim dedem. Yolculuk sona erip de Çankırı’ya vardıklarında bir hana giriyorlar. Kendilerine ve ulaşım için kullandıkları hayvanlarına yatacak yer ve yiyecek, içecek gerekli.

Hancıya hayvanlarını teslim edip yerlerine bağlandıktan sonra, kendileri dinlenmek için içeriye geçerken bir eşekle adam dikkatlerini çekiyor; Adamın birisi, bir eşeğe binmiş hanın avlusunda dörtnal gidiyor. Eşek değil, sanki arap atı dörtnal koşan! Kulaklar dimdik, tüyler pırıl pırıl, yani muhteşem bir hayvan. Binici de sanki cirit atacak, o kadar maharetli. Büyük dedemin dikkatini çekiyor hemen. Geri dönüp biraz daha seyrediyor eşeği. Üstündeki adam da manzarayı çakmış, ha bire ‘deh’lemekte eşeği. Sonunda dedem adamın yolunu kesip soruyor; ‘satılık mı?’ diye. Tam adamın aradığı fırsat. ‘Değil amca, ama çok beğendiysen satabilirim’ diyor. Uzun uğraşlar sonucu anlaşıyorlar ve dedem o at gibi koşturan eşeği satın alıyor.

Hancıya yeni aldığı eşeği de teslim ediyor. İyice bakıp seyrediyor dedem, bağlanan eşeği gururla. İşleri bitip Şabanözü’ne vardıklarında “Halil Usta’nın eşeği de maaşallah, eşek değil at” diyecekler... Aklından hep bunlar geçiyor.

O gün işleri bitmediğinden orada yatıyorlar. Ertesi gün, gidip kalan işlerini bitirip dönüyorlar hana. İlk işi, o her tarafı toz dumana katan at gibi koşturan eşeğine bakmak oluyor...O da ne, dedemin oraya bağlattığı eşek, kendi aldığı eşek değil. Hemen hancıyı çağırıp kendi eşeğinin değiştirilmiş, bağlananın da yabancı bir eşek olduğunu söylüyor. Hancı diretiyor. Dedeme, ‘bak hacı’ diyor hancı, ‘bu eşek dün senin gözünün önünde bağladığım eşek, buradan alınma ve çalınma gibi bir şey söz konusu değil...kimse de buraya gelip kendine ait olmayan bir hayvanı kesinlikle alamaz...’

Bu tartışma uzun bir süre devam ediyor. Sonra hancının aklına bir olasılık geliyor ve dedeme:‘Hacı, gel şu eşeğin ağzını bir kokla!’
Şaşkın ama çaresizce gelip kokladığında şaşırıp kalıyor Halil Usta. Eşeğin ağzı, bildiğimiz rakı kokuyor. ‘Nasıl oluyor bu?’ diye çıkışınca dedem, adam anlatmış sonunda gerçekleşen tahminini: “Burada, biliyorsun göçer aileler yaşamakta. Bunlar, önceden hazırlıklı davranıyorlar. En süklüm püklüm, sünepe eşeğe bile bir miktar rakı içirdiklerinde, eşek sanki yarış atı oluyor. Bir o yana bir bu yana kıncıması(*) da o rakının etkisiyle oluyor. Vakit ilerleyip alkolün etkisi geçince o müthiş eşek, bir anda kulaklarını düşürüp bilinen o ‘sünepe’ haline bürünüyor.”

Dedem kandırıldığını anladığında ise çok geç oluyor. Ama bu yaşadıklarıyla, ‘Halil Usta’nın eşeği gibi....' ile başlayıp, duruma göre ek alan bir deyim kazandırmış oldu.

Biz hala anarız da, yaşadığımız günleri göz önüne getirip bir ‘kıssadan hisse’ çıkartmak isteyene de engel oluşturmaz!

Ama... bu öykü usunuzun bir kenarında bulunsun.

(*)Kıncımak: (Şabanözü) yerel dilde bilinçsizce sağa sola koşturmak, çifte atmak.

Foto: http://images.google.com.tr/images?q=E%C5%9Fek+resimleri&hl=tr&um=1&sa=X&oi=images&ct=title