Çocuklarda yalan söyleme davranışı

Yalan söyleme davranışı kişinin karşısında ki kişiye doğru olmayan bilgiler vermesi ve karşısında ki kişiye yanıltıcı ifadeler vermesi ile oluşan sözlü bir eylemdir. Özellikle kişi korktuğunda ya da kaygılandığında sorunlarından kurtulmak amacıyla bu savunma mekanizmasına başvurur. Kişiyi o anki probleminden geçici olarak kurtarmış olsa da yalan; kişinin karşısındaki kişiyi kandırmak değil, kendisini kandırmasıdır. Özellikle küçük yaşlarda öğrenilen bu davranış daha ileri ki yaşlarda önlem alınmaz ise sürekli devam eden bir eylem olacaktır.

Konuşmaya yeni başlayan bir çocuk ilkokul çağına gelene kadar doğru ile gerçeği ayırt edememektedir. Hayal gücü ile gerçek bir dünyada yaşamanın ayrımını henüz yapamazlar. Bu yüzden bazı çocuklar olmayan olayları olmuş gibi ailelerine yansıtabilirler, bir takım hayali arkadaşlar üretebilirler. Dikkat edilmesi gereken nokta şudur; çocuk bu uydurma eylemlerini oyun niteliğinde yapar. Ebeveynlerin çoğu bu gerçekliği ayırt edememe durumuyla yalan söylemeyi karıştırırlar. Çocuğun anlattığı ifadeleri abartılı bulan bir ebeveyn çocuğun yalan söylediğini düşünür. Çocukların uydurduğu gerçek dışı olayları ve çocuğun hayallerini yalan söyleme davranışı olarak algılayan, bu davranışı engellemek isteyen ebeveyn istemeden çocuklarının yalan söylemesini güçlendirebilirler.

 

Ebeveynin böyle bir durumla karşılaştığı an ilk yapması gereken şey endişelenmemek ve çocuğu azarlamamaktır. Çocuğun ilk yalanını öğrendiğinizde üzüldüğünüzü söyleyin ve yalanın kötü bir şey olduğunu anlatın. Söylediği yalanın “gerçek yalan" mı yoksa “fantezi yalanları" m ı olduğunu araştırın. Çocuk yalan söyleme davranışını devam ettiriyorsa bu davranışının nedenlerini araştırılmalıdır.

Çocuklar doğdukları andan itibaren anne ve babalarını model alırlar. Annenin ya da babanın yalanına şahit olan bir çocuk bu davranışı öğrenerek uygulamaya geçirebilir. Günlük hayatta bile patronunuza, komşunuza, ailenize söylediğiniz basit, belki de hiçbir şekilde zararı olmayan pembe yalanlar çocuğun yanında söylendiğinde çocuk yalanı doğru bir davranış olarak kabul edilebilir ve gerektiğinde kullanılması gereken bir şey olduğunu düşünür.

Ailenin çocuğa verdiği sözleri yerine getirmemesi de bu davranışı tetikler. Örneğin; çocuğunuza sınıfı geçerse tablet alınacağı sözü verilir ve çocuk sınıfını geçtiği halde bu söz yerine getirilmezse çocuk ebeveyne karşı güvensizlik hisseder. Sözün yerine gelmemesinin nedenlerini anlayamaz ve hayal kırıklığı içerisinde karmaşık duygular hisseder.  'Ailem yapmamı istedikleri şeyleri bana sözler vererek yaptırıyorlar ama sözlerini yerine getirmiyorlar, demek ki istedikleri şey olsun diye bana ailem yalan söylüyor' düşüncesinde olabilir. Böylece yapılmasını istediği şeyleri yalan söyleme davranışıyla pekiştirir.

Çocuğunuz sevgi yoksunluğundan dolayı yalan söylüyor olabilir. Kendisini değersiz hisseden bir çocuk ailesinden ilgi görebilmek için yalan söylüyor olabilir. Yalanı; ebeveynin gözünde değersiz olmamak, övgüler ve güzel sözler duymak için söyleyebilir. Başarısız bir çocuk başarılı olduğunu söyleyerek ailesi tarafından büyük bir beğeni kazanır. Ailesi tarafından gösterilen bu ilgi ve duygular onun hoşuna gider. Sadece yalan söylediği anlarda ailesinin dikkatini çektiğini anlayan bir çocuk bu olumlu iletileri almak için yalan söyleme davranışını sürekli hale getirebilir.

 

Sürekli eleştirilen, ceza gören, hatalarından dolayı aşağılanan çocuklar hata yapmaktan korkarlar. Hata yaptıkları zaman anne ve babanın ona kızmaması ve ceza vermemesi için yalan söyleyebilir. 

 

Çocuğunuz arkadaşları tarafından kabul edilmek ve beğenilmek için yalan söylüyor olabilir.  Okul çağında olan bazı çocuklar yetişme tarzından, ekonomik farklılıklardan, sağlık problemlerinden vb sebeplerden dolayı yaşıtlarıyla anlaşamaz ya da onlar tarafından kabul edilmezler. Eğer arkadaşları tarafından dışlanıyorsa, dalga konusu oluyorsa çocuk bu aşağılanma duygusuna dayanamaz ve kendisini kabul ettirebilmek için olmayan bir şeyi olmuş gibi yansıtabilir. Örneğin apartman dairesinde oturduğu halde arkadaşlarının ilgisini çekmek için villada oturduğunu söyleyebilir.

Yalan söyleme eylemleri karşısında ebeveynin çocuklarına vermiş olduğu tepkiler yalanı ortadan kaldırabilir ya da bu davranışı alışkanlık haline getirebilir. Peki ebeveynler çocuklarının yalan söylememesi için ne yapmalılar?

Unutmayınız ki yalan söyleme, profesyonel müdahele gerektiren ciddi bir kişilik probleminin belirtisi de olabilir. Eğer çocuğunuz bütün müdahalelere rağmen yalan söyleme davranışını devam ettiriyorsa mutlaka bir uzmandan yardım alınmalı. Yardım alınmayan durumlar da yalan söyleme davranışı daha da şiddetlenebilir ve ciddi rahatsızlıklar yaratabilir. Sağlıklı ve mutlu olmanız dileğimle…

Psikolog Gökçe Nuhpaşaoğlu