Konjonktürel Dalgalar

Konjonktürel dalgalar…  İngilizcede buna “business cycles” diyorlar. Bazı ekonomik olayları (örneğin tarımsal üretimi) yıllar itibariyle bir grafiğe dökerseniz, aynı eğrilerin belli periyodlarla tekrarladığını görürsünüz (örneğin beşer yıllık veya onar yıllık periyodlarda).

Bunun en tipik örneği eski yıllarda, tarım üretimi idi. Çünkü o yıllarda tarımda sulama çok azdı, suni gübreleme çok azdı, tarımsal makinalar çok azdı, dolayısıyla tarımsal üretimi etkileyen en büyük faktör doğa şartlarıydı. Mesela üretimin bir yıl iyi ertesi yıl kötü olması gibi. Veya yine tarımsal üretimin yağmur yağdığı yıllar ve zamanında yağdığı yıllar iyi, yağmadığı veya zamanında yağmadığı yıllar kötü olması gibi. Keza tarım üretiminin iyi olduğu yıllarda ekonominin tamamı iyi, kötü olduğu yıllarda ekonominin tamamı kötü olurdu. Bir örnek vermek gerekirse 1960 lı yıllarda ve öncesinde Türkiye’nin toplam ihracatı 3 milyar dolar toplam ithalatı 5 milyar dolardı ve ticaret açığı da böylece 2 milyar dolar olurdu. Toplam 3 milyar dolar ihracatın %75i beş kalem tarımsal üründen oluşuyordu, bunlar da pamuk, üzüm, fındık, tütün ve incirden oluşuyordu. Dolayısıyla hava koşullarının iyi olduğu yıllarda ekonomi de iyi olurdu.

O yıllarda her ne hikmetse tarımsal üretim ve dolayısıyla ekonomi belli aralıklarla (örneğin yedi yılda bir) çok iyi olur yine belli aralıklarla iyi yılları takip eden yıllarda (örneğin yedi yılda bir) dip yapardı. Hani şu eski Mısır’da Firavunun gördüğü rüyayı güvendiği kahine yorumlatıp, kahinin de “yedi yıl bolluk olacak ondan sonra yedi yıl kıtlık olacak” dediği hesap.

Bu iyi ve kötü yılların belirli periotlarla kendini tekrarlaması sadece eski yıllarda ve tarımsal üretimde olan bir şey değil. Hatırlamaya çalışın, eskiden bir dönem Türkiye’de tekstil üretimi önceleri çok düşük seviyelerde iken giderek artmış ve rekor seviyelere ulaşmış, sonra düşmeye başlamış ve dip seviyelere ulaşmış, bir müddet sonra tekrar yükselmeye başlamıştı. İşte, tesadüf müdür, Allah’ın bir hikmeti midir yoksa arkasında yatan bilimsel ve akli sebepler mi vardır, her nedense, ekonominin pek çok alanında bu iyi yıllar ve kötü yılların belli aralıklarla tekrarladığını görüyoruz. İşte bu iyi ve kötüleri bir grafiğe yerleştirdiğimizde önümüze konjonktürel dalgalar veya business cycles diyebileceğimiz, tekrarlayan dalgalar çıkıyor.

Çok eski yıllardaki tarımsal üretimde böyle tekrarlayan iyi ve kötü dönemlerin olmasını Allah’a bağlayabiliriz çünkü o yıllarda tarım doğa şartlarına örneğin yağmurun yağıp yağmamasına bağlıydı, eh yağmur da Allah’a bağlı diyebilirsiniz. Ama örneğin tekstil sektöründeki iyi yılları çok iyi yılların takip etmesini sonra kötü yılların gelmesinin Allah’la bir ilgisi olduğunu sanmıyorum. Bu olsa olsa insan tabiatındaki iyimserlik ve kötümserlik eğilimleriyle ilgili olabilir. Açıklamaya çalışayım. Tekstil sektörü geliştikçe ve cazip ihracat koşulları görüldükçe diğer insanlar da bu sektöre girmeye ve yatırım yapmaya başladı. Bu eğilim giderek arttı, o kadar arttı ki tekstil sektöründe ihtiyacın veya ihracat imkanlarının çok üstünde bir üretim kapasitesi oluştu. İnsanların bir kısmı mal satamaz veya rekabet dolayısıyla karlı fiyatlara mal satamaz hale geldiler ve iflaslar yani kötü günler ve kötü yıllar başladı.

Konjonktürel dalgalar deyince daha ziyade yıllara sari yani uzun dönemler akla gelir. Yoksa kanaatimce mesela kurlarda ki günlük dalgalanmaları konjontürel dalgalar çerçevesinde ele almamak lazım. Ama günümüzde “konjonktür” kelimesi bol bol kullanılıyor ve sanırım daha ziyade günün koşulları anlamında kullanılıyor. Yazıyı daha fazla uzatmamak için burada kesiyorum. Kalın sağlıcakla.