Portreler-1 Gomidas Vartabed

Gomidas Vartabed... Onunla tanışma hikayem üniversitede okurken yayına hazırladığım Müntehab Çocuk Şiirleri Antolojisi adlı kitapta yer alan notaların ona ait olduğunu öğrenmemle başlar. Kumkapı Ermenileriyle içiçe yaşayan ve pek çok Ermeni tarihçinin,edebiyatçının ve sanatçının çalışmalarını takdirle karşılayan biri olarak bu hikayenin bu kadar geç başlamasından epey rahatsızdım, fakat hikayemi zenginleştirmek ve bu çerçeveye biraz olsun yaklaşmak için bu kitap iyi bir fırsattı.

Son yıllarda Gomidas Vartabed hakkında pek çok çalışma gerçekleştirildi.Onun  Kütahyada başlayıp İstanbula uzanan daha sonra sürgün ölümler şehri Pariste sona eren çoksesli yaşamına ışık tutan çalışmalar bunlar.

O doğduğu bu topraklara olan borcunu çoktan ödemişti, Anadoluda karış karış gezmiş, her lisandan ve insandan sesleri derlemişti ilk olarak. Çeşitli kiliselerde dini ayinlere katılmış, papazlığa kadar yükselmiş, bestelediği ayinleri yönetmiş, İstanbulda ve Avrupanın çeşitli şehirlerinde konferanslar vermişti onca acıyla dolu çocukluk günlerini geride bırakarak.

Osmanlı Devletinin dünya devleriyle başının derde girdiği ve  yeni dünyanın dengesini sağlayacak yeni bir savaşın eşiğinde dümeni çeviren Talat ve Evren Paşalar Türk devletini uzun yıllar uğraştıracak bir karara çoktan imza atmışlardı bile: tehcir. Yüzyıllardır kardeşimiz,akrabamız,komşumuz olan sadık dostlarımız bizi terk etmek ve uzak puslu dağların ardına geçmek zorunda kalacaklardı.

Ne yazık ki İstanbulda bulunan bazı Ermeni aydınları da bu kervanın içinde yer alacaktı, talihsiz Gomidas da bu girdabın içine çekilenlerdendi .Halbuki Gomidas o yıllar Türk Ocağının sevilen ve konferansları ilgiyle takip edilen milliyetçi Türk aydınlarının takdir ettiği önemli bir sanatçıydı.Meşrutiyetin getirdiği milliyetçi ve korumacı havaya rağmen bu durum sanatçının dini,milliyeti ve meşrebi ne olursa olsun değer gördüğü anlamına geliyordu.

Gomidas  İstanbulda bugün Pangaltıda bulunan Karagözyana ait evinden alınırken sanatçı dostlarının onu yalnız bırakmayacağına inanıyordu.Halid Edip, Süleyman Nazif ve Mehmet Emin Yurdakul'un ısrarları ve çabalarıyla nihayet göç yolundan geri dönebilmişti, fakat artık hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağı açıktı.Devlet-i Ali büyük bir yıkımın eşiğinde sırtlanlarla mücadele ediyor, eşkıyalar ve direnişçiler Anadoluda emniyeti altüst ediyor,fırsatçılar ve işbirlikçiler dört bir yandan bu büyük coğrafyayı yangına çeviriyordu.

Göç yolunda karşılaştıkları memletimizden insan manzaraları duygulu ve hasas sanatçı kişiliğini derinden yaraladı,bu yıkım kenidisinde olan kuvvetleri yenilgiye uğratmış bir daha o yaratma coşkusunu ve gücünü iradesi dışınnda yitirmiştir.Adına dikilen Seine Nehrinin kıyısındaki anıtın soykırım iddalarıyla anıldığını, gizli ellerce ekilen köklü kin ve düşmanlık tohumlarının  içinden çıktığı ve yetiştiği toplumda filizlendiğini neyse ki görmedi.

Gomidas Vartabedle ilgili yapılmış çalışmalar:

  - Deliliğin Arkeolojisi: Gomidas, Rita Soulahian Kuyumjian,Birzamanlar Yayıncılık.

   - Gomidas Vartabed ile Çankırı Yollarında,Aram Andonyan,Belge Yayınları.

   - Gomidas - Kusan Korosu (2 Cd), Kalan Müzik.

   - Yerkaran, G. Vartabedin Ermenice,Kürtçe ve Türkçe Derlemelerinden Düzenlemeler, Kalan Müzik.

   - Komitas- Complete Works For Piano by Sahan Arzruni, Kalan Müzik.

   - Music of Komitas Vartabed,Conductor Harutyun Topikyan,American Recording Productions.

   - Isabel Bayrakdarian, Gomidas Songs, Produced by Wilhelm Hellweg, Canada Nonesuch Records.