Türkiye 'Orta Gelir' tuzağında mı? Orta Gelir tuzağı nedir?

Ekonomi ile ilgili hiç kimsenin sesi çıkmıyor. Ülke ekonomisinin son yıllardaki görüntüsünün üstünü örtmek için değişik konular ülke gündemine getirilirken, bir türlü ekonomi ülke gündemindeki yerini alamıyor.

DB Türkiye Direktörü Martin Raiser, Brookings Institution Blogu’na yazdığı bir makalede, Türkiye ekonomisini ele aldı. Türkiye ve ‘Orta Gelir Tuzağı’” başlıklı makalede Türkiye’nin kişi başına düşen gelirinin AB’ye göre çok fazla değişmediği birkaç on yıllık bir dönemden sonra, 2000’li yıllarda az da olsa bir iyileşme gösterdiği kaydediliyor. Bu durumun, 2023 yılına kadar kişi başına düşen gelirin 25 bin ABD dolarına yükseltilmesi yönündeki resmi hedefin de yansıttığı üzere, Türkiye’nin sürekli yükselişine ilişkin emin tahminler yapılmasına yol açtığını kaydeden Raiser “Ancak son yıllarda büyüme hızının düşmesi ile birlikte bu güven yerini endişeye bıraktı” diyor. Birde Türkiye’nin “Orta gelir tuzağı”na düştüğünü iddia ediyor.

Orta gelir tuzağı nedir?

Bir ekonominin belirli bir kişi başına gelir düzeyine ulaştıktan sonra orada sıkışıp kalması haline orta gelir tuzağı denir. Orta gelir tuzağı bir ekonomide kişi başına gelir düzeyinin belirli bir aşamadan öteye gidememesi  halini ya da belirli bir gelir düzeyine ulaştıktan sonra durgunluk içine girilmesi durumunu özetleyen bir yaklaşımdır.   

Bu tanımda açık olmayan konu hangi gelir düzeyinin orta gelir düzeyi olarak kabul edilmesi gerektiği meselesidir. Orta gelir tuzağı yaklaşımı ilk kez ortaya atıldığında ABD’de kişi başına düşen gelirin yüzde 20’si ekonomiler açısından orta gelir düzeyi olarak kabul ediliyordu. Bugünkü ölçülere göre ABD’de kişi başına gelir kabaca 50.000 dolar düzeyinde olduğuna ve bunun yüzde 20’si 10.000 dolar ettiğine göre orta gelir düzeyinin karşılığı 10.000 dolar / yıl olarak ortaya çıkmaktadır.

Orta gelirin ölçüsü nedir?

Orta gelir düzeyi ölçüsü olarak bugün ABD’nin kişi başına GSYH’sına dayanan bu ilk tanımın yerini Dünya Bankası’nın kişi başına gelire göre yaptığı sınıflandırma almış bulunmaktadır. Dünya Bankası’nın 2012 yılı Dünya Kalkınma Raporu’nda ekonomiler şu şekilde sınıflandırılmaktadır (Kaynak: Dünya Bankası, Dünya Kalkınma Raporu – 2012)

Türkiye, 2012 yılı için beklenen 10.673 dolarlık (Orta vadeli program tahmini) kişi başına ortalama yıllık geliriyle üst orta gelirli ekonomiler arasında bulunmaktadır. Bu grupta Türkiye ile birlikte bulunan ekonomilerden bazıları şunlardır: Çin, Malezya, Arnavutluk, Azerbaycan, Romanya, Rusya, Brezilya, Arjantin, Meksika, Cezayir, Tunus, Güney Afrika.

Orta gelir tuzağına düşen ekonomilerde neler olur?

Orta gelir tuzağına düşen, bir başka ifadeyle bulunduğu grupta sıkışıp kalan ve üst gruba çıkamayan ekonomilerde görülen hastalıklar şunlardır: 1- Tasarruflar ve dolayısıyla yatırımlar düşük düzeyde kalır. 2- İmalat sanayisinde gelişme yavaş yürür. 3- Sanayide çeşitlenme ortaya çıkmaz. 4- Emek piyasasında koşullar zayıf kalır. 

Bu hastalıkların hepsinin birden görünmesi söz konusu olabileceği gibi bir kaçının ortaya çıkması halinde de ekonomi orta gelir tuzağına düşebilir.

Türkiye orta gelir tuzağında mı?

1980 yılında Türkiye’de kişi başına GSYH ABD’nin kişi başına GSYH’sının % 18’inden fazlaymış. Yani Türkiye aşağı yukarı orta gelir düzeyinde bulunuyormuş. Sonraki yıllarda bu oranın hızla düşmesinin temel nedeni Türkiye’nin sabit döviz kuru rejiminden müdahaleli dalgalı döviz kuru rejimine geçmiş olmasıdır.

Bu rejimde Türkiye’nin kura müdahalesi sürekli olarak TL’nin değerini düşük tutmak ve bu yolla ihracatı desteklemek yönünde olmuştur. Öyle olunca da GSYH’nın dolar karşılığı sürekli düşüş içine girmiştir. 2001 ve 2002 yıllarında oran dip yapmış görünüyor. Bunun nedeni 2001 krizi ve TL’nin değer kaybıdır.

Sonraki yıllarda TL’nin de değer kazanmasına bağlı olarak oran yukarı gitmiş ve yüzde 20’nin üzerine yerleşmiştir. Bu gelişmede Türkiye’de uygulanan sistemin katkısı kadar ABD büyümesindeki düşüşün de etkisi olmuştur. 2009 yılında küresel krizin Türkiye açısından yarattığı olumsuz etkiyi bir yana bırakıp da bakarsak Türkiye’nin son 6 yılda yüzde 20 – 21 oranı arasında takılı kaldığını görebiliriz. Bu görünüm, bu aşamada henüz Türkiye’nin orta gelir tuzağına düştüğünün bir kanıtı olmasa da bu tuzağa düşmeye yakın olduğunun göstergesidir.