A’dan Z’ye 2021 Pamuk Dosyası

Tarımımızda en fazla tartışılan bitkilerden biri olan pamuk, özellikle sosyal çehresi ile sürekli gündemde kalmıştır. “Ürettiğimizden daha fazlasını ithal ediyoruz!” gibi hamasi yaklaşımların yanında, “bu sene pamuğu toplatacak işçi bulamadık” yakınmalarına da şahit olunmuştur. Pamuk ithal ettiğimiz Yunanistan ekonomistlerinden birinin ifadesi “biz Türk tekstilcisini zengin etmek için mi pamuk yetiştiriyoruz” ifadesi de ilginçtir. Gerçekten, dahilde işlem rejiminden en fazla yararlanan pamuk sektörü, katma değer üretiminde de en önde gelmektedir.

2021/2022 üretim sezonunda 32,6 milyon ha alanda 26,2 milyon ton lif pamuk üretilmiştir.Dekara verim ise 76 kg olarak tahmin edilmiştir. Türk çiftçisi ise aynı sezonda, 430.000 hektardan, dekara 162 kg verim alarak, 697 bin ton pamuk hasat etmiştir. Aynı sürede sanayinin ihtiyacı ise 1,8 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir. Bu demektir ki 1,1 milyon tonluk ithalat söz konusudur. 2019/2020 yılı verilerine göre Türkiye’nin pamuk ithal ettiği ülkeler ve ithalat oranları çizelgeden izlenebilir. Bir verilerin ülke ve oranların yıldan yıla değişeceği muhakkak.

Kovit-19 pandemisinin tekstil ihracatına değişik etkileri olmuştur. Aşı ve diğer gelişmeler karşısında AB, ABD ve iç piyasalarda tüketimin artması ve Asya’lı rakiplerine göre lojistik avantajı ile, Türkiye’nin yıllık tekstil ürünleri ihracatı 30 milyar doları bulabilecektir.   

Pamuk ithalatı, başta tekstil sektör mensupları olmak üzere birçok kesimde “kendimiz üreterek ithalata verilen parayı ülkemizde tutamaz mıyız” gibi bir soru aklımıza getirmektedir. Diğer taraftan çiftçimiz, potansiyel pamuk alanlarını yılda iki ürün alınan mısır tarımına kaydırmış ve böylece 6 milyon tonlara ulaşan mısır üretimimizle, bazı yıllar 3 milyon tona ulaşan mısır ithalatını en aza indirilmesine olanak sağlanmıştır. Üreticinin tercihinde tarımsal destekler, GAP’taki gelişmeler nedeniyle işçi teminindeki sorunlar öne çıkmaktadır. Dünyadaki transgenik pamuk tarımındaki gelişmelerle artan üretim ve düşen fiyatlarla rekabet edememe gibi konular da pamuk ekim alanlarının daralmasında etkili olmuştur.   

Pamuk tüketiminde Çin, Hindistan ve Pakistan’ın ardından dördüncü sırada yer alan Türkiye, dünya pamuk ticaretinde de söz sahibidir.

Pamuk ihracatı ağırlıklı olarak hazır giyim, kumaş ve iplik şeklinde gerçekleşir. Türkiye 2019 yılında iplik – kumaş yani tekstilde 12,4 milyon dolar ve hazır giyimde de 15,5 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirmiştir. Yaklaşık olarak ham pamuktan ipliğe dönüşümde 2-3, iplikten dokumaya geçişte 5-7, konfeksiyona geçişte 8-12 kat katma değer yaratılmaktadır. 2019 yılı dünya tekstil ihracatından aldığı %3,6’lık pay ile Türkiye, ülke bazlı sıralamada 5’inci, dünya hazır giyim ihracatından aldığı %3,3’lük pay ile 7’nci büyük ihracatçı konumundadır.

Pamuk tarımında da Türkiye, birim alandan alınan verim sıralamasında dekara 162 kg verimle Avustralya’dan sonra (244 kg/da) ikinci gelmektedir. Kazakistan, Özbekistan gibi bazı Orta Asya ülkelerinde olduğu gibi, kuru koşullarda pamuk tarımı yapan birçok ülkede verim, 50 kg/da civarında kalmaktadır.

Türkiye’de pamuk tohumculuğunda da oldukça çarpıcı noktalar vardır. 42 koruma altına alınmış çeşitten 26’sı Tarımsal Araştırma kuruluşlarına, 12’si özel sektöre, 4’ü yurtdışı kuruluşlarına (İkisi Üniversite) aittir. Bir ıslahçı firmamızın geliştirdiği üç pamuk çeşidinin (MAY455, MAY505 ve MAY344) ABD’de tescillenip koruma altına alınmış olması da ilginç olsa gerek[1]. Türkiye’de tescilli bir pamuk çeşidi de Benin, Sudan, Suriye ve Tacikistan’a satılmıştır.

Dünyada yetiştirilen ilk genetiği değiştirilmiş dört üründen biri pamuktur. 20 yıl içinde, transgenik pamuk alanları toplam dünya pamuk alanlarının %75’ine ulaşmıştır[2]. Pamuk yetiştiren 13 ülkeden bazılarında, ekim alanlarının %92’yi aşan oranda GDO pamuk ekilmektedir. Bu ülkelerdeki pamuk tarımı büyük farklılıklar göstermektedir. Örneğin Çin’de 3,6 milyon hektarlık ekim alanının %96’nında transgenik pamuk tarımı yapılmaktadır.

Hindistan’daki pamuk üretiminin ise, dünyada başka örneği yoktur. 2000’li yıllarda pamuk ithalatçısı olan ülke, 2002’lerde başlattığı transgenik pamuk tarımı ile bugünün başlıca ihracatçısı olmuştur. Ülke böylece, o yıldan günümüze üretimini üç kat artırarak, dünyanın en geniş pamuk plantasyonunu 12 milyon hektara ulaştırmıştır.  Bu alanın %95’i transgenik olup, üretim yalnız Hindistan’a özgü hibrit (F₁-Melez) tohumla yapılmaktadır. Transgenik tohum, uluslararası firmaların yanında, ulusal kuruluşlarca da sağlanmaktadır. Geliştirilen binlerce çeşitle Hint pamuk üreticisi, pembe ve yeşil kurt gibi zararlılar için yılda 20 civarındaki ilaçlama sayısını 2-3’e indirerek üretim masraflarını azaltmışlardır. Son zamanlarda geliştirilen yeni genotipler, zararlılara dayanıklılık yanında, hastalık, emici böceklere, virüslere, kurağa ve tuza dayanıklılık, yüksek lif kalitesi gibi çoklu amaçlara uygundurlar.

Günümüz pamuk tarımını yönlendirecek çarpıcı bir atılım gerçekleştirilmektedir: İyi Pamuk Uygulamaları. Uluslararası “Better Cotton Initiative” (http://bettercotton.org/) organizasyonun bu hamlesi ile “pamuğun ekiminden-tekstil satış raflarına tüm ortam, işlem ve çalışanların refahı dâhil, pamukla ilgili her şeyin iyileştirmesi ve standarda bağlanması hedeflenmektedir. Diğer bir ifade ile sürdürülebilir bir pamuk üretimi için gerekli sosyal, ekonomik ve çevresel tedbirlerin alınması sağlanmak istenmektedir.

2013 yılında kurulan IPUD, sürdürülebilir pamuk üretimi konusunda dünyada önemi gittikçe artan ‘’Better Cotton’’ lisanslı pamuğu Türkiye’de üreterek, Türkiye’deki pamuk üretimini sosyal, ekonomik ve çevresel anlamda sürdürülebilir kılmak ve Türk tekstil sanayicisinin sürdürülebilir pamukta dışa bağımlılığını azaltmak için çalışmaktadır. Peki dünya ve Türkiye pamuk üretim olanakları ve pamuk ekonomisi buna ne kadar izin verecektir?

Nazimi Açıkgöz