AB ile tartışılmaya başlanacak "Vicdani Ret" kavramı!

Halkı askerlikten soğutan unsurlara kısaca göz attıktan sonra; güncelimizi fazlasıyla meşgul eden askerlik konusuna vicdani ret kavramıyla devam etmek istiyorum.

Türkiye’de vicdani ret tartışmaları uzun bir süredir yapılıyor aslında. Basın yayın kuruluşlarının gündemine girmeyi ise pek başaramayan bir konu olma özelliğini taşıyor hala.

Özellikle vicdani retçi Mehmet Tarhan’ın açlık grevleriyle bir dönem sınırlı olarak medyada duyduğumuz kavram Avrupa ülkelerine pek de uzak değil.

Avrupa Birliği ile seneler içinde farklı paketlerde uyum süreci yaşayan ülkemize de çok yakında bu konuda telkinler başlayacaktır.

“Vicdani ret nedir?” diye sorarsak eğer: Vicdani ret bir bireyin politik görüşleri, ahlaki değerleri veya dinsel inançları doğrultusunda askerlik hizmetini reddetmesidir.

Vicdani ret düşüncesi geniş anlamda ilk olarak 19. yy.da ortaya atılmış, 20. yy.ın başlarında I. ve II. Dünya Savaşları sırasında taraftar bulmuştur. Savaş karşıtlarının uzun mücadeleleri sonucunda, vicdani ret hakkı günümüzde Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu tarafından temel insani hak olarak kabul edilmiştir.

Bu temel insani hakkı ülkemiz kabul etmeyen ülkeler arasında yer almaktadır.

Ülkemizin gerekçesi ise olabildiğince gerçekçidir. Türkiye'nin jeopolitik, stratejik durumundan dolayı henüz tanınmayan vicdani ret için başta savaş karşıtları olmak üzere çeşitli grupların çalışmaları sürmektedir.

Vicdanî ret, Avrupa Birliği üyesi tüm ülkelerce tanınan "askere gitmeyi reddetme" hakkıdır. Bu hakkın uygulanması ülkelere göre farklılık gösterebilmektedir. Bazı ülkelerde vicdanî retçiler askerlik yapmak yerine, zorunlu olarak bir kamu hizmetinde görevlendirilmektedirler.

Vicdanî reddin geçmişinin ilk devletlerin kuruluşuna kadar eskiye uzandığı iddia edilse de, resmi kayıtlara göre yirminci yüzyılın başına uzanmaktadır. İlk kez 1916’da İngiltere vicdanî reddi anayasasına dâhil etmiş, İngiltere'yi 1917'de Danimarka, 1920'de de İsveç izlemiştir.

Ülkemizin ciddi anlamda tehdit altında olduğu gerçeğini bir yana bırakırsak “zorunlu” askerlik uygulaması Birleşmiş Milletlerce de kabul edilen bir insan hakkı ihlalidir.

Ciddi bir savunma politikası olan Yunanistan bile vicdani ret uygulamasına imza atmıştır.

Avrupa Birliği’ne üye olan 27 ülkeden 13’ünde askerlik yok. 14 ülke ise vicdani reddi kabul edip, askerlik yerine alternatif hizmete katılmayı zorunlu tutuyor.

AB üyesi Belçika, çek cumhuriyeti, Fransa, Hollanda, birleşik krallık, İrlanda, ispanya, İtalya, Lüksemburg, Macaristan, malta, Portekiz, Slovakya ve Slovenya’da zorunlu askerlik hizmeti yok. Diğer ülkelerde ise alternatif hizmet sistemi bulunuyor.

Şimdi birkaç Avrupa ülkesi üzerinden vicdani retçilerine tür hizmetlerde bulunduğuna bakalım.

Profesyonel ordusu bulunan AB üyesi Almanya’nın anayasasında “hiç kimse vicdanı karşısında zorla askeri hizmet yapmaya zorlanamaz” hükmü yer alıyor. Alman vicdani retçiler, askerlik süresi olan 9 ay boyunca gençlik, aile, kadın ve sağlık bakanlığına bağlı federal sivil servis ofisleri tarafından alternatif hizmet yerlerinde çalışıyorlar.

Avusturya 1991 yılından bu yana vicdani ret hakkını tanıyor. Vicdani retçiler bu ülkede ise 12 ay alternatif hizmet yapıyorlar.

Danimarka’da 1917’den beri tanınan vicdani ret hakkı kapsamında, 9 ay alternatif hizmet yapılıyor.

1931 yılından bu yana vicdani ret hakkını tanıyan Finlandiya’da vicdani retçiler 13 ay, 1920 yılında bu hakkı tanıyan İsveç’te ise 7,5 ay alternatif hizmet yapıyorlar.

Yunanistan anayasasında Türk anayasasında olduğu gibi “kanunlar çerçevesinde bütün yunan askeri hareketlerin ülke savunmasına hizmet etmesi gerektiği” hükmü bulunuyor. Ancak Yunanistan da AB üyesi olabilmek için 1998’de vicdani reddi kabul ederek, kanunlarında değişikliğe gitti. Buna göre 23 ay alternatif hizmet görevi vicdani retçiler için düzenlendi.

Yeni ab üyesi olan Bulgaristan da vicdani reddi kabul etti. AB üyesi Bulgaristan 2008 yılında da zorunlu askerliği tamamıyla kaldırmayı taahhüt etti.

Çiçeği burnunda AB üyelerinden Kıbrıs Rum Kesimi da vicdani retçiler için alternatif hizmet yükümlülüğü getiren ülkeler arasında. Ancak alternatif hizmet burada 42 aya çıkıyor.

1991 yılında anayasa ile vicdani ret hakkını tanıyan Estonya’da ise alternatif hizmet süresi 16 ay.

1998 yılında anayasasına vicdani ret hakkını alan Polonya’da, vicdani retçiler 18 ay alternatif hizmette bulunuyor.

Letonya, 2002 yılında çıkardığı alternatif hizmet kanunu ile vicdani ret hakkını yasal olarak tanıdı. Alternatif hizmet süresi ise 24 ay olarak belirlendi.

1992 anayasasında bu hakkı tanıyan Litvanya’da alternatif hizmet süresi 18 ay.

1996 yılında bu hakkı tanıyan Romanya’da ise hizmet süresi 12 ay.

Bence de askerlik görevini yerine getirmek istemeyenler için hatta belirli şartları yerine getiremediğinden dolayı askerlik görevini yapamayacaklar için bile alternatif hizmet anlayışı bir an önce getirilmelidir.

Özellikle ihtiyaç duyulan alanlarda (sağlık, eğitim gibi) destek elemanı olarak yararlanılabilir.

Vicdani ret ve zorunlu askerlik tartışmaları Avrupa Birliği uyum sürecinde Türkiye’nin önüne er ya da geç gelecek ve o zaman ülkede çıkacak tartışmaları merakla izleyeceğiz.