acıya ya da hazza odaklı olmak

Arkadaşınızın, ilişkinizin kötüye gitmesine yol açan bir davranışı var. Bu davranışı yapan kişiye, bunu söylemek istiyorsunuz. Şöyle mi düşünürsünüz: Şimdi kızacak, bir sürü surat. Darılacak. Ona anlatacak, buna anlatacak. Bir türlü hatasını kabul etmeyecek. Bir de ben suçlu çıkacağım.

Şayet böyle düşünüyorsanız, beyninizi, davranışınızla gelişecek olumsuz sonuçlara -düşüncelere odaklandırmışsınız. Davranışınızla ortaya çıkacağını sandığınız acıdan kaçmak istiyorsunuz. Henüz sadece düşüncelerinizde var olan acıdan kaçmak için bu davranışı yapmama olasılığınız da çok yüksek. Yapmak istediğinizin iyi ve faydalı olabilecek yönünü görmüyorsunuz.

Oysa ki şöyle düşünebilirdiniz:

Memnun olmadıklarımı söylemek beni rahatlatacak. Bazı şeyleri bilmesi, bir daha tekrar edilmemesini sağlayabilir. Belki yanlış yorumladım. Onun açıklamalarıyla daha doğru değerlendirebilirim. Belki kızacak ama üzerinde düşünecektir.

Belki de hepsini bir arada düşüneceksiniz. Ama dikkatli olun, aslında öncelik sadece birine ait. Yani, “ bana kızacak, darılacak” ya da “ rahatlayacağım, o da bunları duyunca kendini düzeltecektir belki” gibi iki farklı düşünceden biri öncelikle aklımıza gelen olacak.

Bir duruma iki farklı bakış açısını NLP (Nöro-Linguistik Program) uzmanları hazza odaklılık ve acıya odaklılık olarak tanımlıyorlar:

Hazza odaklılar (memnun edecek olana odaklılar)<ı> öncelikle;

kendilerini memnun edecek olanlara,

faydalı olacak öğelere,

ne kazanacaklarına,

ne istediklerine,

çözümlere,

Acıya odaklılar (üzüntü verecek olana odaklılar) ise öncelikle;

Kendini üzecek olanlara,

zarar verecek öğelere,

ne kaybedeceklerine,

ne istemediklerine

engellere,

yöneliyor.

Hiç kimse tamamen acıdan uzaklaşan ya da hazza yaklaşan değil. Fakat, ağırlıklı olarak biri daha çok etkili.

Örnekleri biraz çoğaltalım:

Bir öğrencinin niçin çalıştığını açıklayan cümlelerinden acıya mı hazza mı odaklı olduğu anlaşılabilir:

Sınıfta kalmamak, kötü not almamak için çalışan bir öğrenci acıya odaklıdır; sınıfı geçmek, iyi not almak, iyi bir araştırma yapmış olmak için çalıştığını söyleyen bir öğrenci ise hazza odaklıdır.

Bu ayrımı bilmek yararlıdır. Çünkü istediğimiz bir şeyi yaptırabilmeye ikna etme de yararlanılır.

Hazza odaklı öğrenciyi, ‘Eğer bunu yaparsan hedefine ulaşırsın-elde edersin’; acıya odaklı öğrenciyi ise ‘Eğer bunu yapmazsan korktuğun başına gelir’ şeklinde ters motive etmek daha doğrudur. (Bkz. Ömür, Özlem. Piyano Eğitiminde Nöro Linguistik Programlama Tekniklerinin Öğrenci Başarısı Üzerindeki Etkileri, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi)

Acıya odaklı ve zayıflaması gereken kilolu bir kişi ‘egzersiz yapma’ önerisinin yorucu ve sıkıcı (acı) olduğunu düşünüyorsa; eşini evlilik dışı ilişkilerle kaybedebileceği hatta yaşamını kaybedebileceği söylendiğinde büyük olasılıkla egzersiz yapma konusundaki olumsuz tutumu değişecektir (BKz. Nil Gün, NLP).

Sözün özü;

Şayet, düşüncelerinizi ya da yapmak istediğiniz davranışı hazza odaklılar gibi değerlendirirseniz;

Olumlu düşüncelere,

Yapacağınız davranışla elde edebileceğiniz iyi sonuçlara, bir pencere açmış olursunuz.

Bu değerlendirme biçimini, size yapılan davranışlara da uygulayabilirsiniz. Size söylenen veya sizden istenen şey ile ilgili olarak isteyen kişinin hangi olumlu niyetlerle bunu istemiş veya söylemiş olabileceğine bu değerlendirme biçimi ile bakabilirsiniz.

Elde edebileceğiniz en azından sizin ona değer verip dinlediğinizi düşünmesi bile olsa, düzeltmek istediğiniz ilişki adına önem taşıyacaktır. Bu değerlendirme biçimini tekrar edebilme alışkanlığını da bir kez kazandınız mı, sizin iyi niyetiniz mutlaka karşılığını bulacaktır.

Bence, sevdiklerimiz buna değer.