Ah para!...

Yale Üniversitesinde ekonomi bölümünde görev yapan profesör Keith Chen'in maymunların ve insanların para ile olan ilişkisini karşılaştırmayı amaçladığı bir çalışma planlar.

Çalışmasında profesör Keith Chen önce 7 adet capuchin maymununa parayı kullanmayı öğretir. Para olarak, gümüş renkli, somun kullanılır. Bu öğrenme sürecinde Ana kafesten bir maymun alınıp, deney kafesine koyulur ve para adını verdikleri somun verilir. Maymun somunu koklar, ağzına götürür. Bu aşamada içinde elma, üzüm ve jell-o. gibi çeşitli yiyecekler bulunan bir tepsi kafese getirilir. Amaç, bu 7 maymunun her birinin sevdiği yiyecek türünü bulmak ve bu yiyeceği elde etmek için parayı kullanmalarını sağlamaktır. Deney kafesindeki maymun elmayı seçer. Araştırmacılar önce maymunun elinden parayı alır ve daha sonra yiyeceği verir. Bu süreç haftalarca sürer ve maymunlar birkaç hafta sonra, ellerindeki somunun yani paranın gücünü anlamaya başlar. Maymunlar paranın kullanımını; araştırmacılar ise en çok tercih edilen yiyeceği öğrendikten sonra, deneyde yeni bir süreç geçilir.

Fiyatlandırma. Bu yeni süreçteki amaç, maymunların, biz insanlar gibi
rasyonel kararlar verip vermediğini bulabilmektir. Böylece araştırmacılar,
birçok maymunun tercihi olan jell-o'nun fiyatını iki somun, elmanın
fiyatını yarım somun ve üzümün fiyatını ise bir somun olarak belirlerler.
Sonuç gerçekten ilginçtir. Maymunlar, deney sırasında, biz insanlar gibi para harcama konusunda çoğu zaman rasyonel davranırlar. Parayı, en çok yiyecek alabileceği şekilde harcamayı öğrenirler. Maymunlar, 1 somun verip, 2 dilim elma almayı, fiyatı 2 somun olan bir adet jell-o'ya tercih etmeye başlar.

Buraya kadar son derece makul devam eden süreç bir gün, yine ana kafesten, deney kafesine alınan maymunun, deney kafesindeki bir tepsi içinde bulunan 12 somunu görüp, aniden çılgına dönmesi ile ilginç bir hal almaya başlar. Paraların bulunduğu tepsiyi kapıp, ana kafese fırlatan ve kendisini de ana kafese atan maymun. Maymun tarihinde gerçeklesen ilk "banka soygunu" (maymunun tepsiyi çalması) ve "hapishane kaçışı" (maymunun deney kafesinden, ana kafese kaçışı) gerçekleştirir. ( Levitt, ) Bu arada ana kafesteki diğer maymunlar da bir anda gökten para yağdığını görüp, yere düşen paraları kapışmaya başlar.(Sanırım bu da maymun tarihindeki ilk yağma)

Araştırmanın buraya kadar olduğunu düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Asıl olay tam da bu noktada başlıyor ve …

Bütün bu kaos içinde araştırmacılar, ana kafesteki maymunlardan parayı
geri almaya çalışırken olay biraz yatıştığı bir anda Keith Chen, hiç
görmemeyi tercih ettiğini söylediği bir olaya şahit olur: Erkek
maymunlardan biri, dişi maymunlardan birine yaklaşıp, ona elinde
bulunan somunlardan birini verir ve bunun karşılığında dişi maymun, erkek maymunun seks teklifini kabul eder! İşin ilginç yanı bu iki maymunun "işi" bittikten sonra, dişi maymun "kazandığı" parayı araştırmacıya getirip, bununla üzüm almaya çalışır. Chen, bu olayı maymun tarihindeki ilk " fuhuş" olarak tanımlar.
Üniversitenin araştırma etik bölümü, bu sonuçlar üzerine yapılan araştırmanın
maymunların yaşam koşulunu, değerlerini ve gündelik yaşamlarını tamamen değiştirdiği ve zedelediği gerekçesiyle, araştırmayı iptal eder.

Bu ve diğer maymunlar ile yapılan çalışmalar insanoğlunun davranış kalıplarını anlayabilmemiz konusunda gerçekten ışık tutan sonuçlar vermekte.

Ama ne ilginçtir ki Üniversitenin araştırma etik bölümü, bu sonuçlar üzerine yapılan araştırmanın maymunların yaşam koşulunu, değerlerini ve gündelik yaşamlarını tamamen değiştirdiği ve zedelediği gerekçesiyle iptal ederken, Traji –komik olan hala insanlık üzerinde oyun oynanmaya devam edilmekte. Aslında tüm bu çalışmaların sonuçlarının oyunun kurgulanmasına hizmet etmek için değerlendirilmesi de cabası.