Aklın durduğu yer

Felsefenin tek organının akıl ve yönteminin ise düşünce olduğu yanılgısını şöyle betimlemek mümkündür: ilkçağın büyük filozofu Aristoteles doğadaki eşyanın hareketini doğal olan ve zorlama ile olan biçiminde ayırt ederken ilginç bir keşifte bulunur. Ateşin yukarı doğru yükselmesinin, taşın yere doğru düşmesinin suyun ise yeryüzünde akmasının nedeni ona göre dört cevherin -ateş, su, toprak ve hava- kendi yerlerine doğru gitmek istemesidir. Buna göre ateşin yeri en üst, sonra hava sonra su ve sonra toprak en altta yer almalıdır. Bu düşüncenin ortaçağdaki geliştirilmiş biçimi her şeyin ağırlığına göre bu sıralamayı oluşturduğu fikrine dönüşür. Galileo'nun çağına gelindiğinde felsefeciler için ana tartışma konularından birisi ağırlıkları birbirinden farklı olan iki cismin aynı yükseklikten aynı anda yere bırakıldığında hangisinin önce yere düşeceği olur. Aristocu bakış açısına göre düşünen filozoflar elbette ağır olanın yere daha önce düşeceğini savunurlar. Bugün de eğitim almış-almamış bir çok kimse sağduyu sanarak aynı cevabı verirler. Fakat ilk fizikçi sayılan Galileo bir akıl deneyiyle felsefeye girer. Ona göre biri 1 br lik demir bilye diğeri 100 br lik demir bilye aynı yükseklikten birbirine bir iple bağlı olarak bırakılırsa, ikisi birlikte tek tek düşüş zamanlarına göre daha önce mi yoksa daha geç mi düşerler diye sorar. Yani ikisi birlikte ağırlıkları artacağı için önceki düşüş zamanından daha önce düşmelidir. Çünkü daha ağır olan daha önce düşmelidir. Ya da ikisi birlikte bırakıldığında hafif olan ağır olandan geç düşeceği için ağır olanı da yavaşlatarak önceki düşüş zamanından daha mı geç düşmelidir? Bu düşünce deneyi, aklın tek başına hiç bir bilgi kaynağı olamayacağını ortaya koyan nadir bilim tarihi örneğidir.

Öyleyse yukarıdaki deneyden şu sonucu çıkarmak gerekir. Dünya hakkında düşünerek hiç bir şey bilemeyiz. Denemeli, sonra düşünmeliyiz.