Aminoasitler – Canlıları oluşturan temel maddeler – 4

Sadece üç elementin çeşitli biçimlerde birleşmesiyle ne kadar çok farklı özelliklerde maddelerin oluştuğunu artık biliyoruz. Bu üç elemente bir madde daha eklendiğinde aminoasitler elde edilir. Eklenen yeni madde yine oksijen ve hidrojen gibi serbest halde iken gaz olan azottur (ya da nitrojen). Azot dünya atmosferinin yaklaşık beşte dördünü oluşturur. Azot atomu başka atomlarla hep üç bağ yapar. 

Atomların dış yörüngelerinde kendi özelliklerine uygun olarak belli sayıda elektron döner. Hidrojen dışında her atom dış yörüngesindeki elektronları sekize tamamlamak ister. Hidrojen ikiye tamamlamak ister. 

İçinde karbon atomu olan moleküller ya zincir, ya altıgen ya da altıgen-zincir biçimindedir. Şekilleri çok düzenlidir. 6 köşeli kapanmış (yani zincir biçiminde değil) moleküllerde 6 adet karbon bulunur. Azot atomu ise beş köşeli halkaları olan moleküller meydana getirir.Üç elemente azotun katılmasıyla çok, ama çok daha geniş çeşitlilikte moleküller meydana gelir. Bazen beşgenler altıgenlerle birleşir, bazen karbonun yerini azot alır ve daha sayısız çeşitleme olur. Her bir molekül farklı özeliktedir. 

Amino kelimesi amonyaktan gelir. Amonyak Bir azot atomuna üç hidrojen atomunun bağlanması ile meydana gelen maddedir. NH3 olarak gösterilir (3 rakamı biraz aşağıda yazılır ama burada yapamıyorum). Asit kelimesi ise önceki yazıda gördüğümüz asetik asitten gelir (Organik asitler burada olduğu gibi her zaman iki oksijen atomu barındırır). Amonyak ve asetik asit birer hidrojen atomu atarak birleşirler. Böylece glisin denen aminoasit molekülü meydana gelir. Molekülün asit tarafındaki hidrojen atomunun protonu serbest bir şekilde hareket edebilir. Glisin amino asitlerin en basit olanıdır. Bilindiği gibi ve önceden yazdığım yazılarda belirttiğim gibi aminoasitler protein yapı taşları olarak laboratuar ortamında elde edilmektedir. 

Canlılardaki proteinlerin temel taşları olan 20 amino asitten daha önce söz ettim. Lütfen eski yazılara da bakınız. 

Çok farklı çeşitlerde aminoasitler vardır. İnsanların da dahil olduğu memeli hayvanların proteinlerinde bunlardan sadece 20 adet aminoasit bulunur. Bu 20 farklı aminoasit, yukarıda sözünü ettiğim glisin gibidir. Farkı, karbona bağlanmış olan hidrojen atomlarının yerine yine karbon, azot, oksijen ve daha farklı ve yeni bir element olarak kükürdün (sülfür) gelmesidir. Kükürt yirmi aminoasidin sadece ikisinde vardır. Yine aynı glisinde olduğu gibi asit tarafındaki proton serbesttir ve elektriklenme nedeniyle diğer uçtaki azot atomu tarafından – ki burada bir çift elektron vardır – çekililirler. Böylece molekül artı veya eski olarak elektrikle yüklenmiş olur. Bu çekim özelliği (belki de işin en can alıcı noktası burasıdır) aminoasitlere başka aminoasitleri, artı veya eksi elektrik yüklenme biçimine göre çekme ve itme yeteneği verir. Çünkü aynı yolla diğer aminoasitler de elektrikle yüklenmiş durumdadırlar. Bu durum da daha büyük, daha yüksek yapılı moleküllere, yani proteinlere yol açar. Aminoasitler bir molekül su kaybederek (iki hidrojen, bir oksijen atomu) birleşebilirler.