Ankette manüpülasyon olmadığı nasıl anlaşılır?

Cuma günü Milliyet’te yayınlanan ankette manüpülasyon olabileceğini ileri sürmüştüm ve ertesi sabah uyandığımda anketin yayından kalktığını görünce, “eğer bunda benim uyarımın da bir katkısı olduysa” diye aklımdan geçmiş ve sevinmiştim (1). Aynı uyarıları o gün Hürriyet Gazetesinde yayınlanan aynı konulu anket için de yapmıştım. Anketin sonuçlarının açıklaması geciktikçe galiba istediğim olacak diye düşünürken gazetede oy sayısı 700 bin, 900 bin diye duyurdukça umudum azalıyordu. Bugün öğle saatlerinde Hürriyet sonuçları yayınladı:

“Kurtlar Vadisi Terör Dizisi yayından kaldırıldı. Sizce karar doğru mudur?” sorusuna gelen yanıtların %88.1’i “Hayır bu bir sansürdür, dizi yayından kaldırılmamalıydı” seçeneğini işaretleyip oy göndermiş. “Evet kaldırılması doğrudur” diyenler ise %11.9 olmuş. 1 Milyon oy kullanılan anketin yorumunda Fatih Çekirge “Şimdiye kadar yapılmış en büyük anket” demiş.

Bu anket yayınlandığı sürece ara sonuçlar duyurulmadı, buna gerekçe olarak da sonuçları bilenlerin manüpüle etmesini engellemek olarak anket sayfasında duyuruldu. Demek ki manüpülasyon olabileceği olasılığını düşünüyorlardı. Manüpüle etmelerine gerek yoktu, zaten çoğunluk kendi görüşleri doğrultusunda oy kullanıyorlardı. Onların istedikleri sanki Türkiye’de hemen hemen herkes kendileri gibi düşünüyormuş izlenimini yaratıp, dizinin yayınını engelleyenlere karşı arkalarında büyük destek varmış gibi bir hava yaratmaktı. Manüpülasyon bu nedenle yapıldı ve birileri bu farkedildiği için de karşı manüpülasyonda başladı. Bunları yapmak için ara sonuçları görmelerine hiç gerek yoktu.

Şimdi Hürriyet Gazetesi 1 Milyon oyun ara değerleri varsa açıklasın. Oyları sıralı bir şekilde 10 binerlik 100 bölüme bölsün ve herbiri 10 bin oyluk değişik grupla yapılan anket olarak değerlendirip her anketin sonucunu açıklasın.

Anket yapanlar bilir, örnekleme çok iyiyse ikibin kişi bir anket için yeterli olur. Yalnızca iki seçenekli bir soru için ikibin kişi çok büyük bir sayıdır. 10 bin kişilik gruplandırmayı bir de 2 bin kişilik yapsınlar ve o sonuçları da açıklasınlar. Eğer bu sonuçlar belli aralıktaysa haklı olduklarını kabul ederim ve “yanılmışım, özür dilerim” derim. Eğer bu sayılar sıçramalar yapıyorsa o zaman onlar manşette “bizi aldatmışlar” derler, özür dilemelerine gerek yoktur.

Milliyet’in doğru bir karar verip yayından kaldırdığı anketten yaklaşık 10 biner oy verilen aralıklardan elde ettiğim sonuçlardan birkaç örnek veriyorum. Bu sayılar “Kurtlar Vadisi Terör Dizisi'nin yayından kaldırılmasını doğru buluyor musunuz? “ sorusuna evet diyenlerin yüzdeleri:

%19, %18, %33, %18, %16, %11, %15, %26, %16, %6, %15, %7, %68, %69

Böyle bir ankete yanıt veren Onbinlik grupların değerleri sonuç olan %14 dolayında olması gerekirdi. %6 ile %69 arasında değerler elde ediliyorsa bunun adı manüpülasyondur. Milliyet şeffaf bir anket yapınca bunu gördük. Oysa Hürriyet’in aynı konulu anketinin bu ayrıntılarını görme şansımız olamadı.

Bugün Hürriyet’te manüpülasyon tehlikesi olmayan bir konuda anket yayınlanıyor: “Hükümet, memurun mesaisini küresel ısınma nedeniyle saat 7.00'de başlatacak. Sizce karar doğru mu?” Hiç kimse gidip bu ankete manüpülasyon yapmaya kalkmaz. Bu konunun ne fanatiği olur ne de bundan bir çıkar sağlayacak.

Bu anketin ara değerleri yayınlandığı için Milliyet’teki ankete uyguladığım aynı yöntemi kullanarak bu değerleri kaydettim. Bir ankette manüpülasyon olmayınca değerlerin nasıl olacağını çok iyi gösteren sonuçlar elde ettim. Manüpüle edilen ankette %14 dolayında olması gereken değer %6 ile %69 arasında oynarken, manüpüle edilmeyen ankette %60 dolayında olması gereken değer %54 ile %63 arasında değişiyordu.

Bu konuda bu kadar çok duyarlı olmamın tek nedeni var: Hem gazete, hem okur, hem de dürüstçe oy kullananlar, hep beraber aldatılıyor olabiliriz.

Şimdi gazeteleri güvenliği artırılmış anketler için altyapı hazırlayana kadar önemli konularda anketler yapmamaya çağırıyorum (2).

(1) Dikkat! Anketler manüpüle ediliyor: http://blog.milliyet.com.tr/Blog.aspx?BlogNo=26407
(2) Güvenilir İnternet anketi yapılabilir mi?: http://blog.milliyet.com.tr/Blog.aspx?BlogNo=26486