Anlam ve Söz Sanatları-3

Anlam Yakınlığına Dayanan Sanatlar

Tenâsüb (uygunluk), aralarında anlam bakımından tezad (karşıtlık) dışında ilgi oluşturan iki ya da daha fazla sözcüğü birkaç tümceden oluşan düşünce ile ifade etmektir. " Bir dize, beyit ya da dörtlük içinde anlamca birbiriyle ilgili sözcükleri birarada kullanma sanatıdır. “

Vardım ki yurdundan ayak göçürmüş
Yavru gitmiş ıssız kalmış otağı
Camlar şikest olmuş meyler dökülmüş
Sakiler meclisten çekmiş ayağı

Hangi dağda bulsam ben o maralı
Hangi yerde görsem çeşm-i gazali
Avcılardan kaçmış ceylan misali
Göçmüş dağdan dağa yoktur durağı

Laleyi sümbülü gülü har almış
Zevk u şavk ehlini ah u zar almış
Süleyman tahtını sanki mar almış
Gama tebdil olmuş ülfetin çağı

Zihni dert elinden her zaman ağlar
Sordum ki (Vardım ki) bağ ağlar bağ u ban ağlar
Sümbüller perişan güller kan ağlar
Şeyda bülbül terk edeli bu bağı

( Bayburtlu Zihni'nin 1828-1829 Osmanlı Rus savaşı sırasında Bayburt'un işgali ile yazdığı dört dörtlükden oluşan koşma halk müziğinde bayati araban makamında ezgilendirilmiştir.

Şehnaz makamındaki beste Nevres Paşa'ya aittir.Tahirbûselik bestesi Sadettin Kaynak'a ait eser... 20.02.1947 tarihinde Muzaffer Sarısözen tarafından derlenen türkünün TRT Arşivinde iki ve üçüncü dörtlükler yer almamaktadır. Kaynak olarak "Yöre Ekibi" verilmiştir.

İşlevi:
Birbiriyle ilişkili sözcüklerin kavram alanlarını belirginleştirmek, metnin ana fikrini hissettirmek, söylenmeyen ögeleri hatırlatmak , yazarın- şairin üslubunu belirlemek …

Îhâm-ı Tenâsüb
Herhangi bir ibaredeki kelimelerden bir yada birden fazlasının kastedilmeyen anlamıyla tenasüp ilişkisi içinde bulundurulmasıdır.

Leff ü Neşr(sıralı açıklama )
Sözlük anlamı “dürme, toplama ve yayma” İbarede iki yada daha fazla sözcüğün,hükmün ifadesinden sonra bunlarla ilişkili sözcükleri, hükümleri sıralamak yoluyla oluşturulan ifade biçimidir. Teşbih ve istiare ile yakından ilgilidir.

Leff ü neşr, müretteb ve gayr-i müretteb olmak üzere ikiye ayrılır:

Mürettep (=düzenli, sıralı)

Sen bana en sâdık bir arkadaştın
Gönlümde ateştin, gözümde yaştın
Ne diye tutuştun, ne diye taştın
Beni kıskandırıp durmalı mıydın?
(Tavlusunlu Hicrani)

Gayr-i mürettep (=düzensiz ve sıralı olamayan)

Deli eder insanı bu deniz, bu gökyüzü
Göz kırpar yıldızlar, türküler söyler balıklar
(Cahit Öztürk)

Anlam Karşıtlığına Dayanan Sanatlar

Tezâd
Birbirine zıt (karşıt) anlamlı sözcükleri bir ibarede toplamakla ilgilidir. Burada kastedilen karşıtlık anlam karşıtlığı olabileceği gibi, “sormak ” ve “sormamak” gibi olumlu ve olumsuz fiiller arasındaki bir karşıtlık da olabilir.

TEZATLAR DESTANI

Yeni bir destan eyledim icad
Dinleyen ahbaba yadigarım var
Mahzun gönülleri etmek için şad
Ağlarım sizlarım ah u zarım var

Yüz bin deve gelir gider katarım
Nerde akşam olur orda yatarım
Her ne ister isem alır satarım
Kimse karışamaz ihtiyarım var

Ben icadeyledim havayı yolu
Yazda ferahlarım sağ ile solu
Kırk mağazam vardır rüzgarla dolu
Kafdağı ardında Bit-Pazarım var

Görmediğim şeyi asla sezemem
Korku bilmem hiç yalınız gezemem
İcabetse kendi adım yazamam
Katiplikte gayet iştiharım var

Gözüm ışıklıdır güne dayanmaz
Aklım çoktur amma kimse beğenmez
Asılmağa gitsem sicim inanmaz
Böyle yüz bin ahbap yüz bin yarim var

İbadet eylerim namazı kılmam
Temizlik severim lekemi silmem
Ömrümde zararsız günümü bilmem
Her senede yüz milyonluk karım var

Düştüğüm yok hiçbir düşman kasdine
Kaçsam kimse geçiremez destine
Kuvvetliyim keçe kilim üstüne
Yaya yürümeğe iktidarım var

Sözüm lezzetlidir hatırlar yıkmaz
Yalan da söylesem dinleyen bıkmaz
Uykuda kötü söz ağzımdan çıkmaz
Büyük küçük tanır namus arım var

Parasız kalanlar bana el verir
Çok köprülü sular geçsem yol verir
Evvel param alır sonra mal verir
Her tüccar yanında itibarım var

Cömertlikte yoktur misl ü menendim
Herkes kesesinden yesin efendim
Yalınız yatmaktan bezdim usandım
Odamda yüz güzel gülizarım var

Her kim saz çalarsa aşık bilirim
Dilsiz adamları sadık bilirim
Herkesten kendimi faik bilirim
Kibrim yoktur amma az vekarım var

Sarhoş olup meyhanede susmalı
Bir iyilik gördüğünde küsmeli
Adam öldürenin tüyün kesmeli
Böyle akla yakın çok kararım var

Göze ilaç verdim yaşı akmadı
Az açıldı amma doğru bakmadı
Yüz hastaya baktım biri kalkmadı
Doktorlukta büyük iftiharım var

Sorman arkadaşlar benim kederim
Ta ezelden tersinedir kaderim
Hanemiz fevkinde durur pederim
Biraz hasretliyim intizarım var

Lazım olan şeye zihnim yormadım
Kendi hanem yolum ile sormadım
Adın işitmedim kendin görmedim
Gönlüm eğler birkaç kafadarım var

Haklı haksız bir söz altında kalmam
Hırsızlık da etsem açıktan çalmam
Aldığımı vermem verdiğim almam
Yeni alışveriş intişarım var

Huzuri sözlerin halli muhaldir
Manasın anlıyan ehl-i kemaldir
Ben de bilmem ne devlettir ne maldır
Bitmez hesap olmaz bunca varım var