- Kategori
- Dil Eğitimi
Anlatım bozukluğu (3)
Uludağsözlük com.
Anlamdaş ya da yakın anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması
Dilimizde çok yapılan yanlışlardan biri de, eşanlamlı sözcükleri yan yana kullanmaktır Anlamca aynı anlamı taşıyan sözcüklerin birlikte kullanımı, tümcenin duruluğunu bozar; anlatımın gücünü azaltır. Bu anlatım bozukluğu şöyle anlaşılır: Gereksiz gördüğümüz sözcüklerden birini attığımızda, tümcenin anlamında bir daralma, değişme, bozulma oluyorsa o sözcük gerekli, olmuyorsa gereksizdir. Bu adamlar, saygı ve hürmet nedir bilmiyor. “Saygı” ve “hürmet” sözcüklerinden birigereksizdir.04.02.1992 akşamı TRT-1’de yayımlanan Hodri Meydan izlencesinde Uğur Dündar, bir tümcesinde şöyle dedi: “… Ulusal birmillî eğitim politikası”. “Ulusal” ile “millî” anlamdaştır. Doğrusu “ulusal bir eğitim politikası” olmalıdır. Soğuk, sıfırın altında eksi otuz dolayındaydı. “Sıfırın altında” sözcük grubu” ya da “eksi” sözcüklerinden biri gereksizdir.Ancak uygulamada ise buna gerek yoktur. “Ancak” ve” ise” sözcüklerinden biri gereksiz.Oysa bu gencin ise işe girme diye bir kaygısı yoktur. “Oysa” ve “ise” sözcüklerinden birigereksizdir.”Evet, su sıralarda başımızda problem bir sorun var.” “Problem” ve “sorun” sözcüklerinden biri gereksiz.“Ama çayırda, dağda, bayırda, mutlu mesut dolaşan koyunlar, danalar, nasıl kasaptaki et haline dönüşüyor biliyor musunuz? (Ayşe Arman,2.10.2010,Hürriyet)“Mutlu”,”mesut “ aynı anlamlı sözcükler, biri gereksiz.”Nasıl” sözcüğü de “dönüşüyor”dan önce gelmeli. Büyük bir özlemle, büyük bir hasretle merhaba!” (Ülkü Erakalın, TRT-1, 01.02.1992)“Özlem“” ve “hasret” sözcükleri eşanlamlı olduğu için bunlardan biri gereksizdir.“Cumhurbaşkanının kanunun, yasaların verdiği yetkileri kullanması lazım.” (Bedrettin Dalan, İnterstar, açıkoturum, 09.06.1993) “Kanun” ve “yasa” eşanlamlı sözcüklerdir. Biri gereksiz.
2.4.2.Gereksiz yardımcı eylem kullanılması
Tümcede, yardımcı eylemin gereksiz kullanımı anlatım bozukluğuna neden olur:
Umut ederiz ki yazar, ileride bu işleri başaracaktır. “Umut” sözcüğü” ummak” tan türemiştir. Eylem, “umut ederiz” değil, “umarım” olmalıydı. “Etmek” eylemi gereksiz kullanılmıştır. Tümce şöyle olmalıydı: Umarım ki yazar, ileride bu işleri başaracaktır.
Sayın izleyiciler, şimdi de istek alan parçaları sunuyoruz. “İstek alan” yerine “istenen” denmeliydi. Bu kitaptan istek edenler, Özgür’e başvuruda bulunabilirler. ‘İstek edenler” yerine “isteyenler”, “başvuruda bulunabilirler” yerine “başvurabilirler” denilmeliydi. “Edenler” ve ‘bulunabilirler” eylemleri, gereksiz kullanılmıştır. Ürünlerimizin ilk defa olarak o yıl dünya pazarlarına çıktı. “Olarak” yardımcı eylemi gereksiz kullanılmıştır. Seninle nasıl bir geleceği olup olmayacağını öğrenmek istiyor.”Olup olmayacağı”yerine “olacağını”getirmeli. “Bana bunları çağrışım ettirdiği için Asmalı Konak’a teşekkür…” (Rauf Tamer, Star gazetesi, s.3, 18.10.2003)“Çağrışım ettirdiği” yerine “çağrıştırdığı” denmeliydi.
2.4 .3.Yardımcı eylem eksikliğinden kaynaklanan yanlışlar
“Az yağmurlu, çok sıcak olmayan bir günde yola çıktık.” Yan yargının yüklemi (eylemsi) eksiktir (Az yağmurlu olan …). Bu eksiklik “Az yağmurlu… Olmayan” anlamına yol açmaktadır. Bu tür anlatımlarda tümceye yardımcı eylem eklemektense -yapılabiliyorsa- sözdizimini değiştirmek daha uygundur: Çok sıcak olmayan, az yağmurlu bir günde yolaçıktık.
2.5.Sözcüğün ya da Sözün Tümcede Yanlış Yerde Kullanılmasından Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
Sözcüklerin tümcede yerinde kullanılmaması anlatım bozukluğu neden olur:
Cesetlerçok denizde kaldıkları için şişmiş. Bu tümcede“çok” sözcüğü yanlış yerde kullanılmıştır Bu tümcede şu anlam çıkmaktadır. Cesetler, birden çok denizde kaldıkları için şişmiş. Oysa anlatılmak istenen, cesetlerin denizde çok kalmış olmasıdır. Tümcenin doğrusu şöyledir:“Cesetler, denizde çok kaldıkları için şişmiş. Her çeşit anayasayla ilgili çalışma durdu.”Her çeşit anayasa “olmaz.”Her çeşit “çalışmayla ilgilidir.Anayasayla ilgili her çeşit çalışma durdu. Cahit Külebi, 3. ölümyıldönümünde anıldı. Bu tümceden Cahit Külebi’nin 3 kez öldüğü gibi bir anlam çıkmaktadır. Tümcenin doğru kuruluşu şöyledir:Cahit Külebi, ölümünün 3.yıldönümünde anıldı. İzinsiz inşaata girilmez. Bu tümcede,”inşaatın izinsiz” olması gibi bir anlam çıkmaktadır. Oysa anlatılmak istenen “İnşaata izinsiz girilmeyeceğidir.”Yüksek inşaat mühendisi oldu.”Yüksek “olan inşaat değil, mühendistir.Beyin zarı iltihapları tedavi edilmezse, ölüm hatta sara nöbetlerine yol açabilir. Bu tümce,”sara nöbetlerine” sözüyle “ölüm”sözcüğü yer değiştirilerek düzeltebiliriz.Bu aylıklarla doğadaki otlardan toplayarak lezzetli yemekler yapabiliyorsanız gül gibi geçinip gidersiniz. “Bu aylıklarla” sözü,”gül”den önceye alınmalı. “Rahmetli babamın en büyük yaptığı icraatlardan biri...”(Ahmet Özal)” En büyük” “yaptığı” ndan sonraya alınmalı.Dünya televizyonları tekrar tekrar vurulan sivilleri gösteriyor.”Tekrar tekrar” “gösteriyor” dan önceye gelmeli.Daha önce senin gibi sudan bir nedenle iş yemeğini kimse bozmamıştı.”Sudan bir nedenle”sözünün “bozmamıştı”dan önce gelmesi gerekir.Biz de güzel güzel vatandaşa hizmet verelim. “Güzel güzel”ikilemesi,”hizmet verelim”den önce gelmeli.Programımız için aldığınız yaraları gösterir misiniz? “Aldığınız yaraları” tümcenin başına gelmeli.Resmi ideolojinin bazı kalıplarının dışına özenle çıkılmamaya gayret edilmektedir. “Özenle” sözcüğü,”gayret edilmekten” önce gelmeli.“Böyle insanların dışarıda olması çok daha içerde olmasından hayırlı olur.”(Fatih Terim) “Çok daha”,”içerde olmasından” sonra gelmesi gerekir.”Mengüçlülerden kalma dahi evleri var.”(Güneri Cıvaoğlu) “Dahi”nin ,”evleri”nden sonra gelmeli.“İkinci yarıda 35 dakika 10 kişiyleoynamasına karşın Barcelona, G.Saray’ı yenemedi.” (Hürriyet, 07.12.2001)Tümce bu kuruluşuyla, Barcelona’nın 35 dakika boyunca 10 kişiyle oynadığı anlamını veriyor; oysa anlatılmak istenen, G.Saray’ın böyle oynadığıdır. Tümce şöyle düzeltilebilir: “G.Saray, ikinci yarıda 35 dakika 10 kişiyle oynamasına karşın Barcelona, G.Saray’ıyenemedi. (ya da : …karşın Barcelona’ ya yenilmedi).
“Yüksek Mahkeme, dinleme talebini, 6’ya karşı 5 oyla kabul ederek, bir ilke de imza atmış oldu.” (Cumhuriyet, s.4, Anka kaynaklı, 15.07.2004)Buradaki rakamların yerlerinin değiştirilmesi gerekiyor; çünkü karar “5’e karşı 6 oyla” kabul edilebilir.“Millî Savunma Bakanı Turhan Tayan, NATO Gayrıresmi Savunma Bakanları toplantısına katılmak üzere Norveç’e gitti.” (basından)Uzun tamlamalarda sıfatı ilgili olduğu sözcüğe yaklaştırmak anlamı bulanıklıktan kurtarır, anlamayı kolaylaştırır. Yukarıdaki haberde “toplantının gayrıresmi” oluşu söz konusudur; ama savunma bakanlarının gayrıresmi olduğu gibi de anlaşılabilir. Bu nedenle “gayrıresmi” sözcüğü “toplantı” sözcüğünden önce kullanılmalı.
“Sistemin yeni devreye girmesi nedeniyle aksaklık yaşanmaması için tedbirler alan İZSU,”(Yeni Asır, s.7, 06.07.2001)“Yeni devre” değil “devreye yeni girme” söz konusudur; “yeni” sözcüğünün yeri değişmelidir.“Neyse fazla yıllardan bahsetmeyeyim.” (Ebru Yarbasan, Yeni Asır, 06.07.2001)“Fazla yıllar” değil “fazla bahsetmemek” anlatılmak isteniyor. Dolayısıyla “fazla” sözcüğü “bahsetmeyeyim”den önce kullanılmalıdır.“Yedi hasarlı bina çöktü.” (basından, televizyondan)Tümce bu biçimiyle hasarın yedi tane olduğunu bildiriyor. Oysa “Hasarlı yedi bina çöktü.” yargısı anlatılmak isteniyor.