Anlatım bozukluğu (tümleç yanlışları)

Tümleç Yanlışları

Tümleç yanlışları, tümleç yüklem uyumsuzluğu olarak ortaya çıkar. Bu uyumsuzluk, dolaylı tümleç, ilgeç tümleci eksikliğinden kaynaklanır.

Dolaylı tümleç eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu

Sıralı, bağlı tümcelerde ortak kullanılan dolaylı tümlecin ilk yükleme uygunken, diğerlerine uymaması anlatım bozukluğuna neden olur. Bu anlatım bozukluğu, tümceye bir başka dolaylı tümleç ya da nesne eklenerek giderilebilir:Bu insanı tanıyoruz ve güveniyoruz
“Bu insanı” nesnesi “tanıyoruz” yüklemine uygun, fakat “güveniyoruz”yüklemine uygun değildir. İkinci yükleme uygun bir dolaylı tümleç kullanılarak tümce düzeltilebilir: Bu insanı tanıyoruz ve ona güveniyoruz.

Buradan ayrılamam, çünkü mutluyum. “Buradan” dolaylı tümleci,” ayrılamam” yüklemine uygun, fakat “mutluyum” yüklemi uygun değildir İkinci yükleme uygun bir dolaylı tümleç kullanılarak tümce düzeltilebilir: Buradan ayrılamam; çünkü burada mutluyum.

Seni arabamla evinden alıp eşsiz bir gün yaşatacağım.”Seni”nesnesi, “alıp”için uygun.”Yaşatacağım” eylemine uygun değil,”sana yaşatacağım.”olmalı.

Bizim tek işimiz birbirimizi sevmek, sevmesek bile saygı duymak “Bile” den “sonra “birbirimize” dolaylı tümleci getirilmeli.

Dost bizi yalnız bırakmaz, elinden geldiği kadar destek olur.” Kadar” dan sonra “bize” dolaylı tümleci gerekli.

Yaralılarla konuşan ve bilgi veren bakan...”Ve” den sonra “onlara” dolaylı tümleci eklenmeli

Biz politikacılar açık söylediğimiz ölçüde inandırıcı oluruz, inandırıcı olduğumuz ölçüde güven duyuluruz. “Bize güven duyulur “denmeliydi.

”Çünkü çocuklarımızı gerçekten seviyor, inanıp güveniyoruz.” (Âdem Yargı, Etki Yayınları, “Çocuk Yazarlar Dizisi” önsözünden) İkinci tümcenin yüklemi, “onlara” dolaylı tümlecini gerektirmektedir.

“Konuklarını kâh oynatıyor kâh duygu dolu anlar yaşatıyor.” (Televole, 16.07.2001)İkinci tümcede “onlara” sözcüğü eksiktir.

“Politikacıyla yakınlaşmayın, uzak durun.” (basından) İkinci tümcede “ondan” sözcüğü eksiktir (… ondan uzak …).“Birbirimizi kutladık, sarıldık.” İkinci tümcede “birbirimize” sözcüğü eksiktir.

Sevdiğim insanı, daha önceki gibi bir daha yitirmemek için sıkı sıkı sarıldım. Tümcede “ona” sözcüğü eksiktir (… ona sıkı sıkı …).

Hiç kimse beni dinlemedi ve inanmadı.” (öğrencilerden)İkinci tümcede “bana” sözcüğü eksiktir 

İlgeç tümleci eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu

Tümcede, gerektiği halde ilgeç tümlecinin kullanılmayışı anlatım bozukluğuna neden olur:

Bu güçlüklere nasıl göğüs gerdi, nasıl başa çıktı?”Bu güçlüklere “dolaylı tümleci,” göğüs gerdi” yüklemi için uygun, ancak “başa çıktı “yüklemi için uygun değildir “Göğüş gerdi” yüklemine uygun birtümleç getirmek gerekir Bu da ilgeç tümlecidir :
Bugüçlüklerenasıl göğüs gerdi, bunlarla nasıl başa çıktı?                                                                   DT                                                         İT
Ali, arkadaşı Mustafa’ yı hem çok seviyor hem de kimi davranışlarından dolayı kızıyordu.Sıralı tümcenin “seviyor” yüklemi geçişli,”kızıyordu” yüklemi ise geçişsiz olduğundan nesne almaz. Bu nedenle “Mustafa’yı” nesnesi  “kızıyordu” yüklemi uygundeğildir. İkinci tümceye “ona” dolaylı tümleci getirilmeli.

“ABD’de yapılan bir araştırmaya göre, kadın doktorlar, erkeklere oranla hastalarına daha çok zaman ayırıp daha fazla ilgileniyor.” (Milliyet, s.26, 15.08.2002)Tümcede “onlarla” sözcüğü eksiktir (… ayırıp onlarla …).

. Belirteç tümleci eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu

Birden çok yüklemi olan tümcelerde, yüklemlerden biriyle uyumlu olan tümleç, diğerlerine uymadığında tümleç yüklem uyumsuzluğu doğar. Bu durumda, yükleme uygun tümleç getirilerek tümce düzeltilir:Adam sürekli koşuyor, durmuyordu. Birinci yüklemle uyumlu olan “sürekli” belirteci, “durmuyordu” yüklemiyle uyumlu değil. Bu nedenle “durmuyordu” yükleminden önce “hiç” ya da “bir an bile” belirteç tümleçleri kullanılmalı.