Aristo'nun Orta Sınıfı

Aristo siyasi düşüncelerini sekiz kitaptan oluşan “Politika” adlı eserinde açıklamıştır. Politika kitabı, devlet denilen kurumun en yüksek iyilik amacına ulaşmak üzere bir araya gelen insanların oluşturduğu topluluk olduğu tanımlaması ile başlar.

Aristo’ya göre demokrasi, fakirlerin, oligarşi zenginlerin egemen olmasıdır. Demokrasi yanlılarının ilkesi eşitliktir, oligarşi yanlılarının ilkesi ise eşitsizlik ve zenginliğin üstünlüğüdür. Her ikisi de devletin gerçek amacını, yani erdemi gözden kaçırmaktadır. Devlet yönetiminde en büyük yer erdemlilere ait olmalıdır. Yönetim kimin ya da kimlerin elinde olursa olsun, yönetici ya da yöneticiler ilk planda yasaların uygulayıcıları olmalıdır. İnsanlara bırakılan yönetin inisiyatifi, sonunda kargaşaya yol açar. İdeali, doğrusu yasalara üstünlük tanımaktır. Çünkü yasa Aristo’ya göre “ihtiraslardan kurtulmuş akıl” demektir.

Aristo, IV. Kitapta yönetim şekillerini ele alarak, demokrasinin nasıl bozulduğunu irdelemiştir. Ona göre demokrasiyi yozlaştıran en önemli neden çoğunluğun iradesinin, yasalardan önce gelmesidir. Bu durumu meydana getiren de her konuyu halkın kararına bırakmayı savunan demagoglardır. Her konuda halkın söz sahibi olması gerektiğini savunup çeşitli yanıltmalarla ve yönlendirme faaliyetleri ile halkın, özellikle yeterince bilinç sahibi olmayan halkların oylarını toplayan çağımız siyasilerini görüp düşününce Aristo’nun ne kadar olduğu söylenebilir. Aristo’ya göre en iyi yönetim biçimi oligarşi ve demokrasini iyi yanlarının alınmasından oluşan “politeia” (yasalı hükümet) yönetimidir.

Burada Aristo’nun “orta sınıf” kavramına verdiği önem ön plana çıkar. Orta sınıfla ilgili şunları söyler; “Her devlet üç sınıf yurttaştan meydana gelir. Çok zenginler, çok fakirler, orta halliler… Orta halli hayat süren insanlar en çok akıl ile davranırlar. Fakat güzellikte, kudrette, soylulukta ve zenginlikte aşırı olanlar ya da çok fakir, çok zayıf, çok itibarsız, erdemsiz olanların rasyonel olması, akla uyması çok zordur… Bir devlet mümkün olduğu kadar eşit ve benzer insanlardan oluşmalıdır, bunlar ise genel olarak orta sınıf halktır. Dolayısı ile orta sınıf yurttaşlardan oluşmuş bir devlet ister istemez en iyi yönetilen devlettir. Bir devlette en güvenilir sınıf bu sınıftır, çünkü bunlar fakirler gibi komşularının malına göz diken kişiler değildir.

Orta sınıf, iki karşıt sınıf arasında teraziyi dengeler ve iki uçtan birinin hakim sınıf olmasına engel olur. Bu görüşlere bakıldığında Aristo galiba günümüzün “orta direk” kavramının önemini ilk fark edenlerden biridir.

Afşar Timuçin’in şu değerlendirmesi Aristo’nun tanınması açısından önemlidir. “Aristo’yu öğrenmeden felsefe yapmak olanaksızdır. Gerçekçi düşüncenin en büyük kaynağı, Aristo kaynağıdır.”

Nizamettin Biber