Birbirine göz kırpan kelimeler - II (Mezdeke ve Mazdekî)

Mezdeke Kimin İşi?

Mezdeke, 3 kişilik bir dansöz topluluğu, biliyorsunuz. Peçeli yüzleri ve kıvrak rakslarıyla 90’lardan itibaren gruplarının ve danslarının ismini popüler kültürde bir marka haline getirdiler. Öyle ki bu fırtına bugün bile dinmiş değil. İyi ama, nereden çıktı bu mezdeke?

Mezdeke grubunun dansözlerinden Nadia Şeker'e kulak verecek olursak "mezdeke"nin kaynağı Mısır. Mezdeke için "Mısır’da kına gecelerinde genç kızların peçe takıp oynadıkları bir dans" diyor Nadia Şeker (1). Eh, ondan daha iyi bilecek değiliz. Kaldı ki Mısır Arapçasında "müzik" için "mazzika" kelimesi kullanılıyormuş, onu da bir yerlerden (2) buldum, ama "mezdeke"deki şu d harfi, "mezdeke"nin "mazzika"dan gelme ihtimaline gölge  düşürüyor sanki. "Mazzika"dan olsa olsa "mızıka" çıkar, öyle değil mi? Gene de bu işler belli olmaz. 

Sonra Nişanyan’a baktım; "mezdeke"nin kökeninin Yunanca mastika (sakız) olduğunu yazmış (3). Mastika-mezdeke dönüşümünü örneklendirmek veya makul göstermek için de TDK’nın “Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü”nde geçen "mezdeği" (kozalaklarından sakız çıkarılan ladin ağacı) kelimesine başvurmuş. Güzel, lakin Nişanyan'ın sakızla, reçineyle oryantal dans arasında ne tür bir bağlantı kurduğunu anlayamadım.

Neticede afaki konuşmuş olacağım tabii, ama "mezdeke" deyince bana göz kırpan kelime, "mastika"dan çok, Mazdek oluyor. Mazdek, M.S. 6. yy. başlarında kendi adıyla anılan ve tüm malların ortaklaşa kullanımını savunduğu için bir tür komünizme benzetilen Mazdekizm (veya Mazdekîlik) akımına önderlik etmiş bir Zerdüşt rahibi. Mazdekîler karanlığa karşı aydınlığın, ışığın spiritüel güçlerinden biri saydıkları müziğe özel bir önem vermişler. Öte yandan, İranlı dansçıların öteden beri Çin'e kadar uzanan geniş bir coğrafyada rağbet görmüş oldukları, Sasani İmparatorluğu döneminde de (M.S. 224-661) dansın bir sanat formu sayılarak sürdürüldüğü biliniyor. Bu konuda tarihe geçen kayıtlardan biri de Emevi halifelerinden Velid'in, Horasan valisinden Şam'a kadın dansçılar göndermesini istediği mektup (4).             

Ee, mezdeke kimin işi öyleyse? Gerçekten Mazdekîlikten gelmiş olabilir mi? Kim bilir! İyisi mi şimdilik “Raksı Pers'ten, peçesiyle müziği Mısır’dan, içkisi Yunandan, grubu da Türklerden gelmiştir” deyip işi tatlıya bağlayalım.

Özcan Türkmen, 10 Nisan 2016 Pazar 

Kaynaklar:

⁽¹⁾  Milliyet Gazetesi, 2002, http://www.milliyet.com.tr/2002/01/01/pazar/apaz.html

⁽²⁾  Ancient and Modern Aramaic Assyrian Syriac-English Dictionary Vol.1 , Maximillien De Lafayette

⁽³⁾  Nişanyan Sözlük, http://www.nisanyansozluk.com/?k=mezdeke

⁽⁴⁾  Music in the World of Islam: A Socio-Cultural Study, Amnon Shiloah