Biyolojik Ritmler

Evrendeki bütün hareketlerin, hatta canlı hücrelerdeki hareketlerin bile bir ritmi vardır. Bunlar biyolojik ritmlerdir ki, her canlının hem ihtiyaçlarını, hem de işlevlerini belirler. Herkes kendi ritmini ayarlayabilir... Günlük yaşam düzeninde bunları bilmek ve göz önüne almak gerekir. Canlı çevresine kendini değil, ritmlerini uydurmalıdır.


Kozmik ritmler : Dünyanın kendi çevresinde dönmesi ve güneşin çevresinde dolanmasının yarattığı ritm ve devreler, insan üzerinde biyolojik ve bedensel bir takım etkiler yaratır. Dünyanın ekseni üzerinde 23 saat, 56 dakika, 4.90 saniye süren dönüşü, gündüz- gece ritmini yaratır ve hayat için çok önemli bir etmeni, yani ışığı sağlar. Başlıca kozmik ritmler arasında şunlar sayılabilir:

* 10- 17 yıl süren güneşin etkinlik devresi...

* Denizlerin gel- git ritmini etkileyen ve 29 gün, 12 saat, 44 dakika, 2.8 saniye süren ayın etkinlik devresi.


Hücre ritmleri : Canlı yaratıkların temel birimi olan hücre, durağan bir cisim değildir, titreşen bir osilatördür... Hem kendi biyolojik ritmlerini, hem de evrendeki varlığından doğan ritmleri izler.


Kronobiyoloji : İnsan, bütünüyle ritmli olan bir evrende dengesini koruyabilmek için biyolojik ritmlere kesinlikle gerek duyar. Ritmleri tanımazlıktan gelme, sosyal olsun, bedensel olsun çeşitli zorluklara sebep olur. Bir bilim dalı olan kronobiyoloji, genel büyük ritmler içerisinde her insanın kişisel ritmlerinin tanımlanabilmesini sağlar. Biyolojik bir ritmin başlıca niteliği hayati dönemselliğidir. Dönemlerine göre birçok ritm tipi bilinmektedir:

* Ultradiyen ritm, 24 saatten kısa...

* Sirkadiyen ritm, yaklaşık 24 saat...

* İnfradiyen ritm, 24 saatten uzun...

* Aylık ritm, ay' ın hareketlerine bağlı olarak, yaklaşık 1 ay...

* Yıllık ritm, dünyanın hareketlerine bağlı olarak, yaklaşık 1 yıl.

Dolayısıyla yıllık ve aylık ritmler infradiyen ritmlerdir.


Beslenme ritmleri : Yemek saatlerinin farklı oluşu, önemli ritm değişiklikleri yaratmaz! Önemli olan, yiyeceklerin nitelikleri ve besin değeri bakımından oynadığı roldür. Sabah yediğimiz şeyler, hemen ardından özümleme geldiği için şişmanlatmaz! Akşam yemekleriyse daha çok depolandığından, kilo alınmasına yol açar.


Zihinsel ritmler : Her insanın kendine göre bir ritmi olmasına rağmen, yine de bazı genel çizgiler ortaya konabilir. Zihinsel canlılık sabahları yavaş yavaş yükselir ve yaklaşık saat 13' e kadar bu düzeyini korur. Beynin çalışmaya en yatkın olduğu devre saat 17 ile 21 arasıdır. Belleme etkinliği de bu esnada en üst düzeydedir ve gece bellemesiyle tamamlanacaktır.


Beyin ritmleri : Beynin iki yarım küresinin faaliyetini yaklaşık 90 dakikalık bir ritm sıraya koyar. İki yarım küre, aralarındaki köprü sayesinde birbirini tamamlayıcı biçimde çalışırsa da, her biri kendine özgü faaliyetten de geri kalmaz. Aralarında almaşık bir çalışma gereklidir. Zihinsel bir faaliyetin ideal biçimde gerçekleşmesi için, 4 saatlik bir çalışmanın 90 dakika civarında bölümlere ayrılması gerekir.


Vücut ısısı : Sabahları yükselir, akşamları düşer ama 37 derece dolaylarında kalmaya devam eder. 24 saatlik bu ısı ritminde, organizmanın çevrimlerini etkileyen değişikliklerle (saat kaymaları, iklim farklılıkları) bağlantılı olarak, az çok bazı kaymalar olabilir.


Keyif ve duyarlık : İnsanın keyfi, işitme ve koklama duygularına bağlı algılama yeteneği, vücut ısısı eğrisine paralel olarak ikindi vakti artar. Bu da ritmler arasında bir eşzamanlılık bulunduğunu gösterir. Buna karşı, acı ve ağrılara karşı duyarlılık akşama göre, sabah saatlerinde daha fazladır.


Aralar, dinlenmeler : İnsan kendi biyolojik saatine kulak verirse, sağlığını daha hesaplı kullanmış olur. Kendi ritmine kulak vermek demek,

* Çalışmaya birkaç dakika ara vermeyi,

* Faaliyetlerini sıraya koymayı,

* Dinlenme ve yemek saatlerine uymayı, bilmek demektir.

Kısa dinlenme süreleri 4 çeşittir:

* Çok kısa dinlenme: Birkaç saniyelik uyuklama,

* Çabuk dinlenme: Uzanarak birkaç dakika uyuklama,

* Devreli dinlenme: Uzanarak 20 dakika uyuma (uykunun birinci ve ikinci evreleri),

* Öğle uykusu: İkindi vakti civarlarında ihtiyaç duyulur... Sanıldığı gibi sindirme değil, uyanıklık- dinlenme çevrimine bağlıdır. Mümkünse kısa bir dinlenmeyle geçiştirilmelidir.


Sirkadiyen ritmler : Sabah- öğle arası vaktin sonuna doğru en yüksek düzeyine çıkan günlük cinsel etkinlik... Lakin bu biyolojik ritm, sosyal şartlara bağlı olarak değişime uğrar...

* Adet görme: Özellikle saat 4 ile 12 arasında başlar (başka saatlerde ortaya çıkandan daha kısa süreli olur),

* Doğum: Kendiliğinden başlaması şartı ile ilk sancılar gece yarısına doğru duyulur. Doğum 3 ile 3.30 arası başlar ve sabaha karşı tamamlanır. Bu ritm "güdümlü" doğumlarda değişikliğe uğrar,

* Tabii ölümler: Daha çok sabah saat 4 ile 6 arası olur (organizma direncinin en az olduğu anlar),

* Kazalar: Saat 16' ya doğru doruktadır (dikkatin azalması),

* Yaş: Ritmlerde yaşa bağlı değişiklikler görülür (çalışma, uyku süresi gibi). Bu değişiklikler kişinin yeteneklerinde bir düşüşe işaret sayılmamalıdır.


Uzun ritmler :

Adet devreleri : İnfradiyen ritmlerin en iyi bilinenidir. Işıktan, iklimlerden, mevsimlerden etkilendiği bilinir. Şüphe yok ki, sosyal ortam ile doğum kontrol hapı kullanımından da etkilenmektedir.

Üreme : İnsanda cinsel etkinlik mevsime bağlı bir ritm gösterir... Sonbaharda en yüksek düzeyine ulaşır. Bu doğal çevrim sırasında ana rahmine düşen çocukların ağırlıkları daha yüksek olur. Sonbahar ve yaz aylarındaki doğumlarda gebelik süreleri, kış ve sonbahardakilerden daha kısadır.

Genel durum : Vücudun her bir parçasının kendine özgü bir ritmi vardır. Direnç yazın en yüksek, kışın en düşük noktasındadır. Bu sebeple dinlenme için ideal mevsim yaz değil, aslında kış mevsimidir. İlaç, alkol, uyuşturucu gibi çeşitli maddelerin, organizma üzerindeki etkileri, vücuda giriş zamanına ve alıcı organın en yüksek yoğunluk düzeyinde olmasına bağlıdır. Sabah saatlerine rastlayan bedeni faaliyetler, akşam yapılanlara göre daha zararlıdır.