Ne yazık ki insan doğayla tam uyumlu bir uygarlık ilerlemesi yapamaz; çünkü insan uygarlığı doğayı ve doğadan alınanı değiştirip kendi hayalleri için kullanma bilgisiyle ilerler. Otoyollar, köprüler, yüksek binalar, fabrikalar, geniş tarımsal üretim çiftlikleri, enerji santrallerinin hiçbiri yalın halleriyle doğal çevreyi değiştirmeden var olamazlar. Bunun yanı sıra insanın bireysel düzeyde var olduğu üretim ve tüketim ilişkilerinden çıkan atıklar toplamı da güçlü bir doğal çevre bozucudur. Egzoz gazları örneğin… Sıkışık bir trafikte boşa çalışan motorların çevre bozucu gaz atıkları bir yana, tıkanık bir trafikte işine gücüne bile yetişemeyecek olan insan yeni yollara çevreci ahlâkı adına karşı çıkabiliyor. Köprü ve otoyollara çevre bilinci duyarlığıyla karşı çıkarken kendimize motoru güçlü bir otomobil almayı düşünebiliyoruz. Hava ve su kirliliğinden yakınırken elimiz kolumuz sentetik poşetlerle dolu olabiliyor. İnsan varlığı tek başına bir doğal yaşam tehdididir. Mermer sandukalı servi gölgeli şehir mezarları bile toprak gaspıyla doğal yaşam ortamını bozan bir etkendir. Sadece evimizden çıkan organik olmayan çöp miktarını hane sayısına çarpsak bile, bireysel çevre bozucu etkimizi anlamaya yeterli bilgiyi elde ederiz. Ayrıca israftan çıkan organik çöpler de çevre bozucu bir tüketim alışkanlığıdır. Ülkemizde her yıl 2.1 milyar adet ekmek çöpe gidiyor; (2013). Bunun yüksek maddi değerini geçebilsek bile bu kadar ekmeğin üretimi için kullanılan enerji kaynaklarının ve kimyasalların çevre bozucu etkisini çevreci bilinç es geçemez.
Günümüz çevre bilincinin, “yaptırmam, ağacımı kestirmem!” inatlı karşı duruşundan ileri geçip, “çevreye hizmetle yap” talebini getiren düzeye çıkması gerekiyor. Yani, otoyol, köprü ve baraj yaparken ağaçlar kesilebilir, toprak alt üst edilebilir; ancak, yapılan işin çevre doğasını bozucu olası etkenlerini giderici tedbirler aynı tasarım içinde ele alınmalıdır. Örneğin, otoyollar boyunca, en az 100 m. genişliğindeki alan ağaçlandırılmalıdır. Köprüler trafik akışını rahatlatma ve toplu taşımacılığı özendirme amacıyla yapılmalı. İmara açılan yeni alanlar her insana 4 ağaç ve 25 metre kare yeşil alan esasına uygun ruhsatlandırılmalıdır. Bu hesap, kenarı 5 metre olan ve köşelerine birer ağaç dikili yeşil bir kareden çıkarıldı. Kıtlığında kullanmak üzere suyu saklamak, ya da doğrudan enerji üretimi için yaptığımız barajın su havzasının 5 katı çevresini korumalı doğa alanı yapmalıyız. Aynı ilkesel yaklaşımla suyu, havayı ve toprağı kirletmeyen önlemleri ve sonuçları olan insan yapımlarını ve insan ilişkilerini talep etmeliyiz.
Hem elektrik talep edip hem de elektrik üreten barajlara, termik ve nükleer santrallara karşı durmak çelişir gibi görünse de çevre bilinci “çevreye hizmetle yap” aşamasına çıkmış birisi için tutarlı bir davranıştır. Asıl çelişki bunların yerine güneş, rüzgâr, biyogaz gibi kaynakları kullanmanın tek başına çevreci bir seçim olabileceği sanısında yatar. Güneş panelleri, rüzgar gülü direkleri işgal ettikleri doğal alanlar nedeniyle çevre bozucudurlar. Biyogaz üretim aşamaları ve tüketim sonuçlarıyla çevre bozucu olabilir. Yani ne yapsak insan ayağının bastığı doğal ortam bir biçimde bozulur. Bunların içinde nükleer santral vardır ki çok düşük bir olasılıkla olsa bile bir radyasyon kaçağı yaptığında insan ve çevresini uzun zaman kalan öldürücü ve bozucu etkisiyle tam bozabilir. Bu yüzden, her koşulda nükleer enerjiden elektrik üretimine karşı çıkmak her düzeydeki çevre bilincini onurlandırabilen belki de tek çevreci tepkidir.
Çağdaş çevre bilincinin temel tabanı, tüketim ve üretim çarkından çevresel bozulmayı zincirleme bir doğal yıkıma neden olmayacak düzeyde tutabilen önlemleri talep etmektir . Bir adım ilerisindeyse doğal çevre yapıcı hizmetler talep etmektir. Ağaçlandırma, arıtma, geri dönüşümlü çöp toplama, organik ortama hasar veren ürünlere üretim yasağı gibi…
Muharrem Soyek
