Çayizm Felsefesi ve Japon Kültürü

Şu aralar yeni bir kitap okuyorum. İsmi Çayname. Okakura Kakuzo'dan. Şimdiye kadar okuduğum kitaplar arasında en tuhafı diyebilirim. Yani bence. Tamamiyle farklı bir stili var kitabın. Bir kere sizi sabit bir yerde tutmuyor ve tarihsel bir süzgeçten-eleştiriden geçirerek çok faydalı bilgilendirmeler yapıyor. Yeri geldikçe içinden derlediklerimi burda paylaşmaya çalışırım. İşte bir Japon'un kendi anlatımıyla, girişinden bir kesit;

Çay, önceleri ilaç olarak kullanılmış; sonrasında ise, bir içecek olarak yaygınlaşmıştır. Sekizinci yüzyılda, Çin şiir dünyasının zarif eğlencelerinden biri haline gelmiştir. On beşinci yüzyılda japonlar bir estetizm dini içerisinde çayı yüceltmişlerdir- Çayizm. Çayizm, dünya gailesinin iğrenç gerçekliklerinin arasındaki güzelliğe hayran olma temeline dayalı bir külttür. Saflık ve uyumu, karşılıklı yardımın gizemini, toplumsal düzenin romantizmini aşılar. Gerçekte Çayizm, hayat dediğimiz imkansızlığın içinde imkanı olan bir şeyi başarmaya yönelik olmayana tapınmadır. Çay felsefesi gerek ahlakla, gerek dinle, gerekse insana ve doğaya olan bütün bakış açımızla birebir ilintili olduğundan, sadece estetizm değildir. Temizliğe özendirdiği için hijyendir; karmaşık ve pahalı olandansa basit olanın içindeki rahatlığa işaret ettiği için ekonomidir; evreni kavramaya yönelik oran duygumuzu tanımladığı için manevi geometridir. Tüm takipçilerini, beğenileri konusunda birer aristokrat kılmak suretiyle Doğu'nun esas demokrasi anlayışını temsil eder.

Japonya'nın uzun zaman boyunca dünyaya kapalılığı- bu durum içe bakış'a da çok yardımcı olmuştur- Çayizm'in gelişiminde çok yararlı olmuştur. Ülkemiz ve alışkanlıklarımız, giysilerimiz ve mutfağımız, porselenimiz, vernik sanatımız, resmimiz- edebiyatımızın her alanı- bu durumun etkisinde kalmıştır. Japon Kültürü'nün hiçbir öğrencisi bu durumun varlığını göz ardı edemez. Bu izole olma hali soylu yatak odalarının zarafetinin içine işlemiş, mütevazi evlere girmiştir. Köylülerimiz çiçek düzenleme tekniklerinde ustalaşmış, en kaba işçimiz taşlara, sulara selam vermeyi öğrenmiştir. Gündelik dilde kişisel dramanın yarı şaka yarı ciddi yönlerine kayıtsız kalan insanlara ' çaysız insan' deriz. Yine benzer şekilde dünyevi trajediye tamamen kayıtsız kalıp gem vurulmamış duygularla tüm yaşamını dolduranlara da ' çayı fazla kaçmış' deriz...