Cevap Oyunu

İlk kez dün akşam işyerimde, Bayern Münich-Real Madrid ‘rövanş’ karşılaşmasını izlerken işittim o sözcüğü; Süleyman Demirel Üniversitesi öğrencisi Azeri Orhan Hasanov’un, maçı izlerken “cevap oyunu mu?” sorusuyla.

Bir an düşündüm, ne demek istediğini anladım ve, ‘evet’ dedim.

Facebook sayfamda paylaştım bu karşılıklı konuşmayı.  Rövanş sözcüğü için en iyi karşılık/tanım olduğunu düşündüğümü belirtip, sayfa arkadaşlarıma ne düşündüklerini sordum.

Ama önce ülkemizde en yetkin kurum olan Türk Dil Kurumu nasıl karşılık bulmuş Fransızca sözcük (revanche) ‘rövanş’a, ona bakalım;

TDK Türkçe Sözlük, 1969 baskısında (s.623) ‘revanş’ olarak almış sözcüğü: “Kaybedilen oyunun acısını çıkarabilmek için oynanan ikinci oyun.”

TDK 2009 baskısı s. 1662 ‘rövanş’ olarak almış: “Sporda veya oyunda yenilmiş olanın aynı rakiple oynadığı ikinci oyun.”  TDK, web sayfasında da aynı karşılığı koymuş ‘rövanş’ için.

Diğer kaynaklarda da şöyle karşılık bulmuş, rövanş;

Türkçe açısında önemli ve etkin bir dernek, Dil Derneği Türkçe Sözlüğü (web):   “Sporda ya da oyunda yenilmiş olanın aynı rakiple oynadığı ikinci oyun.”

Google’a sordum: “İntikam”, dedi karşılık olarak.

Ekşisözlük : “Spor karsilasmalarinda rakiplerin birbirleriyle yaptiklari ikinci maca verilen isim.”

Uludağ Sözlük : “Daha önce yapılan bir maçın 2.sini oynamaktır.”

Cevap oyunu için, Milliyet Blog’da ‘Pirmete’ ve dilbilimci olarak bildiğimiz dostum, ağabeyim İbrahim Toker; “Bir şeyin karşılığını, cevabını vermek... bence yakışır” dedi.

Bakû’da yaşayan arkadaşım Abdullah Ünal aynen şunları yazmış: “Bugün Azerbaycanda konuşulan Türkçeyle bizdeki Türkçe 1925 yılına kadar aynı idi, sonra bize Ingilizce Fransızca Farsça Arapça sözcükler karıştı. Türk dilli devletlerede Rusça karışmış. ben burada dedemin nenemin konuştuğu Türkçeyle hergün karşılaşıyorum,(göynek,şalvar,don,vs.)”

Bir başka arkadaşım Hüseyin Aktaş:” "cevap oyunu" biraz eksik kalıyor bana kalırsa, ama ilginç de...”
dedikten sonra,"sıkıysa bir de bizim sahada görüşelim oyunu" daha uygun.:)”  esprisini de unutmamış.

TDK’nun hangi kaynağına bakarsak bakalım ya da Dil Derneği, olayı illâ ‘yenilmiş olma’ya bağlamışlar. En ilginci de burası bence. Yani, rövanş karşılaşması sadece yenilen ya da kaybeden olursa oynanıyor, beraberlik/eşitlik halinde oynanmıyor!

En yetkin ve etkin dil kaynaklarımız/kurumumuz, kanımca ‘cevap oyunu’ kadar etkili bir karşılık bulamamışlar ‘rövanş’ için.

Rövanş sözcüğü tanımıyla ilgili İbrahim Toker’in ‘ek olarak’ yazdıklarını göz önünde bulundurursak, benim kuşkumun ve Azeri Orhan’ın kullandığı tanımın ne kadar yerinde olduğu anlaşılır sanırım: “Rövanş sözcüğü, Batı dillerinde (sadece Almancada değil) spor dışı bir başka anlamda da yaygın olarak kullanılır. Örnek: Sen beni yemeğe davet ettin. Zaman geçer, ben de seni (rövanş, yani karşılık anlamında) yemeğe davet ederim. Yani ziyaret, iadeyi ziyaret gibi bir şey:-))) Yani "rövanş" sadece sporda yok.”

Son anda değerli blogdaşım Ufuk Kesici hocanın yorumu yetişti, “bunu da ekle” diyerek. Yorum katmadan ekliyorum: “1938 sonrası Türk diline TDK müdahalesi olmasaydı bizim dilimiz de bugün Azerice de olduğu gibi kendi halinde gelişecekti. 1938 sonrası İnönü solculuğu dilden Arapça ve Farsça sözcükleri atalım yerine uydurma sözcükler koyalım furyasına kapıldığından dil şimdi DİL olmaktan çıktı. Bir dostun değindiği Batı dilleri saldırısı o başka konu...Asıl Mustafa Kemal'in  TDK’sını bu hale getirenlerden hesap sorulmalı”

Bu akşam Şampiyonlar Ligi’nin 2. finalistini belirleyecek olan Chelsea-Atletico Madrid  (0-0)’ın  ‘cevap oyunu’ var, 21.45’ten itibaren onu da izleyeceğim.