Mlliyet Milliyet Blog Milliyet Blog
 
Facebook Connect
Blog Kategorileri
 

26 Temmuz '07

 
Kategori
Çocuk Psikolojisi
 

Çocuk istismarında risk faktörleri

Bir görüşe göre çocuk ihmal ve istismarı ailenin yaşam stresiyle ilgili olup ailedeki ekonomik ve sosyal stresler, ihmal ve istismara yol açabilir. Çocuğun ihmal ve istismar edilmesine neden olan faktörleri iç ve dış stres faktörleri olarak gruplamak mümkündür. Dış stres faktörleri; bazı ekonomik, sosyal, çevresel ve kültürel özellikler ailede sıkıntı yaratarak çocuğun ihmal ve istismarına yol açabilir.

Ekonomik yetersizlik aile için en önemli stres kaynaklarından biri olup yoksulluk, işsizlik, borçlanma şeklinde kendini gösterebilir. Aynı zamanda iyi beslenememe, yetersiz ev koşulları, sağlıksızlık gibi sorunları da beraberinde getirebilir. İç stres faktörleri ise anne-babanın kişilik yapısı, çocuğun özellikleri ve çevreye bağlı olarak çocuktan gereğinden fazla istekte bulunulması şeklinde gruplandırılabilir.

Anne-baba yoksunluğu ise ayrı bir iç stres faktörü olarak ele alınabilir. Ölüm, boşanma veya ayrı bir yerde çalışma nedeniyle parçalanmış aileler, çocuk istismarında önemli bir risk grubunu oluşturmaktadır. Anne-baba tarafından ihmal ve istismar edilme, anne-baba arasındaki şiddete tanık olma, parçalanmış aileden gelme veya çeşitli aile sorunlarının çocukta yarattığı duygular çocuğun yaşam biçimini ve ilişkilerini önemli ölçüde etkileyerek çocuğun bunları öğrenerek taklit etmesine, dolayısıyla istismarcı bir kişilik kazanmasına neden olabilir.

Çocuk ve yaşadığı ortam ile ilgili faktörlerin çocuğun istismar görme riskini arttırdığı bir gerçektir. İhmal ve istismara ilişkin risk faktörleri psikolojik ve sosyolojik teoriler çerçevesinden de açıklanmaya çalışılmıştır. Bunlardan birincisi olan psikodinamik model, istismarı bireyde bulunan (istismarcı veya çocuk) bir bozukluk veya daha da önemlisi, istismarcı ve istismar edilen arasındaki ilişkideki bir bozukluk olarak açıklamaktadır. Bu model, çocuğu istismar riski altına sokan kişilerin kişiliklerinin, yaşantılarına ait gerçeklerin ve demografik özelliklerinin anlaşılmasına olanak sağlamıştır. Psikodinamik modele göre, ebeveynlerin kendilerini ve ebeveynler olarak rollerini anlamaları durumunda istismar davranışı gösterme olasılıkları azalacaktır.

Bu modellerin ikincisi ise, çocuk istismarının anlaşılmasına büyük katkıda bulunan ekolojik modeldir. Bu modelin temel aldığı yaklaşım; bireyin kendisi, aile, yaşanılan çevre ve kültüre dayanmaktadır ve bütün bunlar iç içe olan faktörlerdir. Bunlar şu dört şekilde analiz edilir: Birinci olarak, bir ebeveynin istismarcı davranış sergileyecek hale ne şekilde geldiği, yani ontolojik gelişim; ikinci olarak, çocuğun ailesi ve evinin oluşturduğu mikrosistem; ailenin içinde yer aldığı daha geniş sosyal sistemler olan dış-sistem: ve bir toplumda olan kültürel inanç ve değerlerin oluşturduğu makrosistem. Modelin teorik çerçevesi analiz için hiyerarşik bir yaklaşım içermektedir. Hiyerarşi, ebeveynler ve çocukluklarındaki faktörlerin kişilik yapılarına doğru uzandığı ve en sonunda ebevynlikle ilgili davranış ve algıları değiştirdiği yol ile başlamaktadır. Daha sonraki düzeyler, daha geniş sosyo-kültürel normlardan, aile, çocuk ve ebeveyn-çocuk ilişkilerine, yani dıştan içe doğru işleme girer.

Genel anlamda “çocuk ihmal ve istismarı” kavramı incelenirken risk faktörlerini 5 ana başlık altında toplamak mümkündür.

Bireysel Kaynaklı Risk Faktörleri

Ebeveynin sinirli ve üzgün olduğu anlar, çocuk istismarı olayının meydana gelmesi açısından büyük risk içeren anlardır. Her ne kadar çocuğa yönelik fiziksel ve cinsel istismarın kanıtlanması daha olanaklı ise de bireysel kaynaklı psikolojik istismarın yaygın olduğunu gösteren çalışmalar da mevcuttur. Çocuğu aşağılamak, olumsuz bir davranışı karşısında bağırmak, korkutmak ve özellikle alkol, uyuşturucu vb. bağımlısı anne-babanın ihmalci ve öfkeli yaklaşımları çocuğun sağlıklı gelişiminin önünde engel oluşturmaktadır. Çoğu durumda, istismarcı ebeveynlerin kendileri de çocukluklarında istismara maruz kalmışlardır ve gerek yaşadıkları stres gerekse kişilik özellikleri, çocuğun yanı sıra kendilerinin de psikoterapi ve/veya desteğe ihtiyaçları olduğunu göstermektedir.

Bunun yanı sıra ebeveynin psikopatolojisi ya da kişilik özellikleri gibi bazı nitelikler istismar davranışına zemin hazırlayabilir. Bunlar arasında en belirgin olan sevgi ve ilgiden yoksun olan ve ceza ve şiddetin ön plana çıktığı bir çocukluk yaşantısıdır. Dolayısıyla, istismarcı ebeveyn çocuğuna benzer bir yaklaşım içinde olacaktır. Çocuklarını istismar eden annelerin istismarcı olmayan annelere oranla çocukları ile daha az etkileşime girdiği ve fazla destek veren bir biçimde davranmadığını ortaya konulmuştur. Ebeveynlerin çocuklarına yaklaşımlarının tipi de istismar açısından risk faktörü olabilir.

Çocuk Kaynaklı Risk Faktörleri

Çocuk istismarında ikinci büyük risk grubunu ise çocuk kaynaklı risk faktörleri oluşturmaktadır. Burada istismar edilmiş bir çocuğun kendi istismarında risk faktörü oluşturduğu söylenebilir. Örneğin; çocuğun kendi kişisel ve zihinsel özelliklerinden kaynaklanan nedenler çocuk istismarı açısından risk grubu oluşturmaktadır. Burada çocuğun istismarı provoke eden rolüne işaret edilmekte ve bunun sonucunda da fiziksel istismarın ortaya çıktığı söylenmektedir. Çocuk kaynaklı risk faktörlerine bakıldığında çocuktaki agresif davranışlar, yalan söyleme ve çalma, evden kaçma, eve geç gelme, izin almadan bahçeden ya da oyun alanından ayrılma, çocuktaki zihinsel ya da fiziksel engel, okuldaki akademik başarısızlıklar ve nedeni belirlenemeyen ancak ebeveynler tarafında yanlış davranış olarak nitelendirilen davranışlar çocuk kaynaklı risk faktörleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bunun yanı sıra yoksulluk ve işsizlik gibi çeşitli etkenler de çocuğun istismarına zemin hazırlayan sosyal koşulları oluşturmaktadır. Ayrıca yukarıda ebeveyn için sözü edilen risk faktörleri veya başka sorunlar ailenin diğer bireyleri için de geçerli olabilir. Bütün bu belirtilen değişkenlerin birbiri ile karmaşık bir şekilde etkileşmesi sonucunda da çocuk ihmal ve istismarı ortaya çıkabilir.

Ekonomik Durum Kaynaklı Risk Faktörleri

Sosyoekonomik faktörler de çocuk ihmal ve istismarında ayrı ve önemli bir risk grubunu oluşturmaktadır. İşsizlik, ekonomik yoksunluk, sosyal olanaklardan yoksun olma, gecekondu türü evlerde yaşamanın getirdiği stres ve yaşamdan tat alabileceği eğlence, aktivite vb. olanağının bulunmayışı gibi önemli sosyal sınıf farklılıkları da çocuk ihmal ve istismarında önemli bir risk faktörü oluşturmaktadır.
Çeşitli araştırmalar çocuk ihmal ve istismarı ile yoksulluğu güçlü şekilde ilişkilendirmektedir. Ancak bu durum çocuk ihmal ve istismarının diğer sosyoekonomik sınıflarda yaşanmadığı anlamına da gelmemektedir. Ekonomik değişimin arzu edilmeyen yönde gitmesi, başka bir deyişle işgücündeki azalmalar da çocuk istismarı için ayrı bir risk faktörü oluşturmaktadır. Bunun nedeni bu ekonomik değişimin ailede stres yaratmasıdır. Ebeveynin işsiz kalması da çocuk ve eşin istismarı ile ilişkilendirilen diğer bir ekonomik etkendir .

Aile Yapısı ve Sosyal Çevreden Kaynaklanan Risk Faktörleri

Geniş ailelerin çocuklarının, iki ya da üç çocuklu ailelerdekilerle karşılaştırıldığında, eğitim yönünden ihmale uğrama riski daha fazladır. Sosyoekonomik yönden birbirleriyle eşleştirilmiş ailelerin karşılaştırıldığı bir çalışmada ihmalci ebeveynlerin çocuk sayılarının daha fazla olduğu görülmüştür.

Yapılan çalışmalar, tek ebeveynli ailelerin çocuklarının fiziksel istismara ve ihmale maruz kalma olasılıklarının daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur; sadece babaları ile yaşayan çocukların fiziksel istismara maruz kalma olasılıkları, sadece anneleriyle birlikte yaşayan çocuklar için olandan daha fazladır. Ayrıca, kalabalık ailelerdeki çocukların fiziksel olarak ihmal edilme olasılıklarının tek çocuklu olan ailelerin çocuklarından çok daha fazladır. Tek ebeveyn olma ve fazla sayıda çocuğa sahip olmanın birbiri üzerine eklenen sorumlulukları ve stresi, çocuk ihmal ve istismarı olgusu ile aile yapısı ve genişliği arasındaki ilişkiyi açıklamaktadır.

Alkol ve Madde Kötüye Kullanımı

Alkol, kötüye kullanımı yaygın olan maddelerden biridir. Alkolü genelde şiddetle ve aile içi şiddetle ilişkilendiren bulgular vardır. Cinayet, saldırı, çocuk istismarı ve eşin istismarı üzerine araştırmalar alkol ve şiddet arasında bağlantı olduğunu göstermektedir. Ayrıca yasa dışı madde kullanımının çocuk istismarı açısından ciddi ve sık görülen bir risk faktörü olduğu görülmektedir.

Çocuk ihmal ve istismarı üzerine çalışılırken akla gelen ilk soru hangi tür davranışların bu kapsamda değerlendirilmesi gerektiğidir? Yapılan çalışmalar ve bu alandaki araştırmalar, çocukların bedensel, zihinsel ya da ruhsal sağlıklarına zarar veren, gelişimlerini engelleyen tutum ve davranışların beş farklı türde görülebileceğini ortaya koymaktadır.

 
Toplam blog
: 26
: 5569
Kayıt tarihi
: 05.04.07
 
 

1962 Balıkesir doğumluyum. İlk, orta ve lise eğitimimi ülkemizin çeşitli illerinde tamamladıktan son..