Cumhuriyet'in öncü kadınları

 

Kadın eşitliğinin ilk savunucusu: Latife Hanım 

 

Latife Hanım, eşi Mustafa Kemal Paşa ile de eşit ilişki kurmakta özenliydi. Bir taziye gönderilecekse, o da mutlaka kendi adıyla telgraf çekiyor, bir yardım yapılacaksa, eşiyle eşit miktarda bağışta bulunuyordu. Mustafa Kemal’in çıktığı yurt gezilerine Latife Hanım’ı da mutlaka birlikte götürmesi, dünyanın ilgi odağı oluyor, Türkiye’nin liderinin eşini de görünür kılması bir reform olarak algılanıyordu.

Milli mücadelenin gururu: Halide Edip Adıvar 

Halide Edip Adıvar (1884-1964) bugünkü Türkiye’de genellikle ‘roman yazarı’ olarak bilinir. Halbuki yakın tarihimizdeki büyük dönüşüm dönemlerinde hem rol almış hem o dönemlerin kitaplarını yazmıştır. Osmanlı’da modern kadın hareketinin ve milliyetçilik fikrinin doğuşunda Halide Edip öncülerden biridir. ‘Mor Salkımlı Ev’ adlı kitabında bu döneme ilişkin anılarını yazdı. ‘Yeni Turan’ adlı kitabı da modern ve milli bir Türkiye ütopyasıdır.

 

İlk kadın pilot: Sabiha Gökçen 

 

Dünyanın ilk kadın savaş pilotu olarak tarihe geçen Sabiha Gökçen, aynı zamanda Atatürk’ün manevi kızlarından biri. Türk Hava Kurumu’nun Havacılık Okulu’na giren Gökçen, yüksek planörcülük kurslarına katılmak üzere Sovyetler Birliği’ne bağlı Kırım’a gitti, geri dönüşte Eskişehir Hava Okulu’na girdi. Av ve bombardıman uçakları alanında uzmanlaştı. ökçen, 1940 yılında Üsteğmen Kemal Esiner ile evlendi ve eşine kendi soyadını verdi. Son uçuşunu, tam 83 yaşında 1996 yılında gerçekleştirdi. Fransız pilot Daniel Acton ile bir Falcon 2000 uçağı kullanan Gökçen 2001 yılında yaşamını yitirdi.

 

İlk Kadın Tıp Doktoru: Safiye Ali

 

Cumhuriyet döneminin ilk kadın tıp doktorudur. Doktor olma isteği Balkan Savaşı sırasında cepheden gelen yaralıları görmesiyle başlamıştır. Yaşanılan dönem itibariyle doktor olması mümkün değilken tüm zorluklara göğüs gererek önemli adımlar atmıştır. Tıp eğitimi almak için Almanya’ya gitmiş ve eğitimini tamamlar tamamlamaz İstanbul’da mesleğini icra etmeye başlamıştır. Sağlık sorunları nedeniyle Almanya’ya yerleşmiş ve mesleğini Almanya’da icra etmiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında Alman yaralıların tedavisini üstlenmiş, savaş bitiminde ise Türkiye’ye dönmüştür. 1952 yılında vefat etmiştir.

 

İlk Türk kadın tiyatrocusu: Afife Jale 

 

Afife Jale, 3 Nisan 1919'da Hüseyin Suat’ın Yamalar adlı oyununda Emel rolü ile tiyatroda sahneye çıkan ilk Türk kadın oyuncu oldu. Asıl ismi Afife olan sanatçı, bu oyunda ‘Jale’ takma ismini kullanmış ve daha sonraları Afife Jale adıyla anılmaya başladı. Birkaç yıl sonra Burhanettin Tepsi Kumpanyası ile Anadolu'da turneye çıktı; daha sonra da Fikret Şadi’ nin Milli Sahne'siyle çeşitli kentlerde temsiller verdi. Günümüzde de ‘Afife Jale’ oyunlarıyla hala adından söz ettiren oyuncu, tarihe ismini kazıyan kadınlar arasında yer alıyor.

 

İlk kadın yönetmen: Cahide Sonku 

 

Cumhuriyet yeniydi, sinema denen sanat da... Yeni rejim her konuda daha önceden bilmediği güzergâhlarda ilerlerken sinema denen yolculuğun duraklarına ‘İlk kadın yönetmen’ unvanıyla Cahide Sonku sayesinde uğradı. O aslında bir yıldızdı. Görüntüsü, varlığı, perdeye aksettirdiği onca imajla gönüllerde ve zihinlerde yer etmişti.

Tiyatrodan sinemaya taze bir adım atan ve ilk dönem yapıtlarımızın çoğunda imzası olan Muhsin Ertuğrul onu adeta başköşeye oturtmuş, ‘Bataklı Kızın Damı Aysel’ ve ‘Şehvet Kurbanı’ gibi klasiklerde başrolü ona vermişti. Sonrasında yönetmenliği de denedi, sonuncusu ve en ünlüsü ‘Beklenen Şarkı’ olmak üzere geride 3 film bıraktı.

 

NASA’da çalışan ilk Türk bilim kadını: Dilhan Eryurt 

 

Dilhan Eryurt, güneşin ve yıldızların evrimini anlamada insanlığa büyük katkı sunmuş bir astrofizikçi. ODTÜ’de astrofizik anabilim dalını kuran kişi. Sayısız uluslararası başarı, onlarca ödül... Ankara’da yol parasını güçlükle denkleştirip iki günde bir rasathaneye giderek saatleri kuran genç bir asistanken, bilim dünyasının zirvesine çok uzun bir yolu yürüdü.

 

Cumhuriyet'in Divası: Müzeyyen Senar 

 

Cumhuriyet’in divası, benzersiz bir ses Müzeyyen Senar, Cumhuriyet’ten beş yıl önce dünyaya geldi. Klasik Türk Musikisi’nin birçok sembol ismi gibi Bursalıydı. Müzik eğitimine Anadolu Musiki Cemiyeti’nde başladı. Güçlü sesi, ustaların dikkatini çekti.

Sadettin Kaynak, Selahattin Pınar gibi klasik Türk müziği üstatlarından dersler aldı. Kısa sürede şöhret oldu. Öyle ki Mustafa Kemal bile onu sahnede dinledi. ‘Türk sanat müziği’ denince akla gelen ilk isimlerden biri oldu hep. Hem taş plak hem kaset hem CD döneminde albümler yaptı. Bu özelliğiyle de benzersizdi.

 

Türkiye’nin sesi: Safiye Ayla 

 

Safiye Ayla, kendinden sonra gelen her ses için bir ölçüt oldu. Anne ve babasını erken yaşta kaybeden Ayla, Bursa Muallim Mektebi’nde okudu. İstanbul’a ilkokul öğretmeni olarak döndüğünde Eyyubi Mustafa Sunar’dan müzik dersleri aldı. Öğretmenliği geride bırakıp dönemin önemli gazinolarında sahne almaya başladı.

Pürüzsüz sesi, iyi diksiyonuyla Safiye Ayla bir başkaydı. Popüler şarkıları da söylerdi klasik Türk müziğinden örnekler de. ‘Çile Bülbülüm’ şarkısına başladı mı nefesler tutulurdu. Atatürk’ün de en sevdiği sanatçılardan biriydi. Sesi Çankaya’da çok kez yankılandı. Açılışından itibaren İstanbul Radyosu’nda sayısız konser verdi, beş yüzden fazla plak doldurdu.

 

 

 

furkancanhazar@gmail.com