Cxu vi parolas Esperanton? (*)

Bu yazının benzerini geçen sene başka bir Blog'da yayınlamıştım. 2015 Yılında 100. Esperanto Uluslararası Kongresi (100. UK) Fransanın Lille kentinde gerçekleşmişti. Bir yerde jubile kongre olmasından dolayı o kongrede 78 ülkeden 2,700'e yakın katılımcı vardı. 1905 yılında ilk Kongre Fransa’nın Lille kenti yakınlarındaki Boulogne-sur-Mer kasabasında yapılmıştı, 100. Kongre de geçen sene Lille kentinde yapıldı, Boulogne-sur-Mer kasabasında ise 100. yıl anısına tören düzenlenmişti. 

 

 

Geçen seneki kongrenin sonucunda bayrağı 2016 yılı için Esperanto konusunda önemli katkıları ve tecrübeleri olan ülkelerden Slovakya devralmıştı. Bu sene Esperanto konuşanların 101. Uluslararası Kongresi 23 Temmuz-30 Ağustos tarihleri arasında Slovakya'nın Nitra kentinde yapılacak. Tüm dünyadan kendini Esperanto diline adamış 59 ülkeden 1,200 kaydını yapan kişi (Haziran 2016 sonu itibariyle) bir araya gelip konuştukları dilin dünya çapında tanınması amacaı ile önümüzdeki sene alacakları adımları tartışacaklar, gerekli kararları alacaklar. Bu Kongrenin ana teması “Sosyal adalet ve Dil adaleti” olacaktır.

 

 

2016 yılı Nitra 101. UK sayfası için : http://www.nitra2016.sk/

 

 

 

26 Temmuz’da kutlanan Esperanto Günü, dünyada dil engelini aşmak ve dünya kültürlerini bir araya getirmak için 129 sene önce  insanlığa sunulmasıyla başlatılan çabaya adanmış bir gündür. Senede bir yapılan uluslarası kongreler de bu tarih etrafında gerçekleştirilmektedirler ve kongre içinde de bu günün kutlaması yapılmaktadır..

 

1887 yılında  başlatılan bu çabalar dünyanın çalkalantılı dönemlerinden ve diktatörlerinden dolayı çok zor günler geçirdi. Esperanto hareketi çokça sekteye uğradı. Esperanto toplumuna göre bugün dünyada iki milyona yakın konuşanı var ve örnek olarak sadece İngiltere’de 2,000 den fazla akıcı konuşan var ki bu diğer bir çok ülkeye nazaran (brezilya, Slovakya, Fransa, Cin vs gibi) o kadar yüksek bir rakkam değil. Sadece dünya dili olarak kabul edilen İngilizce açısından verilen bir rakkam.

 

Esperanto dili uluslararası arena’da, 28 ülkede yaklaşık 600 ilk ve orta okulda öğretilmektedir. Bunlardan 5’i İngiltere’dedir ve amaç bu dilin okullarda öğretilmesinin yaygınlaştırılmasıdır. Ayrıca 150 üniversitede de resmi olarak Esperanto dili öğretilmektedir.  Liverpool Üniversitesinde bu dilde eğitim de yapılmaktadır.

 

Gene de bu konuda, özellikle İngiltere ve ABD tarafından, bu dile karşı bir direnç sözkonusudur. Dünyada yılda bizim gibi ülkelerin İngilizce öğretimi için harcadığı ve kaynak olarak bu ülkelere aktardığı milyar dolarları ve bu sayede bu ülkelerin yakaladıkları kültür emperyalizmi imkanını düşünürsek bunun böyle olması gayet kolay anlaşılabilir.

 

 

Dil 1887 yılında Polonya’nın Bialystock kentindeki etnik ayrışma ortamında büyüyen göz doktoru L.Lazar Zamenhof tarafından geliştirildi. Zamenhof’un inancı dil engelinin toplumlar arasında çatışmayı ve anlaşmazlıkları güçlendirdiği idi. Dolayısıyla hiç bir topluma ait olmayan, politik bir amaç taşımayan, herkesin uluslararası arenada bir biri ile eşit şartlarda öğrenip, anlaşmak için kullanacağı “nötr” ve çok kolay öğrenilebilecek bir dilin kullanımına inanan doktor L.L.Zamenhof, Esperanto dilini geliştirdi.

 

1920’lerde o zamanın Uluslar Ligi’nde (Birleşmiş Milletler) bu dilin uluslararası ilişkilerde kullanılacak dil olması için öneri getirilmiş, ancak o zamanlar Fransizca dili uluslararası alanda kullanıldığından Fransa’nın çabaları ile bu öneri engellenmiş oldu. Daha sonra Hitler bu dile şüphe ile baktı ve Esperantist’leri çalışma kamplarına gönderdi. Stalin dönemi Rusya’sında gene Esperantist’ler sürgüne gönderildiler, idam edildiler. Bügün bu dili tasaralayan Zamenhof'un yahudi olması bir çok islam özellikle arap ülkesinden dile ilgisizlik yaratmakta. Ancak İran ve Ğakistan gibi ülkelerde çok köklü bir Esperanto geleneği vardır. İran'da dini lider Humeyni bu dilin öğrenilmesi konusunda bir sakınca olmadığına dair zamanında fetva bile vermiştir.

 

 

Esperanto dilinin ve hareketinin ana merkezi Hollanda Rotterdam’da bulunan UEA (Universala Esperanto Asocio - Evensel Esperanto Birliği) organizasyonudur. Esperanto bir ülke dili olmamasına rağmen UEA'nın uzun yıllar Birleşmiş Milletler ve UNESCO dahilinde ofisleri bulunmaktadır ve dil hakları gibi konularda toplantılara müdahil olarak temsilci ve konuşmacı göndermektedir. UEA’nın sayfası : www.uea.org

 

Unesco 2017 yılındaki Zamenhof'un 100. ölüm yıldönümünü 2017 yılı kutlamalarına dahil etmiştir. Polonya'da Esperanto dili kültürel miras varlıkları listesine dahil edilmiştir.

 

Nitra'daki Uluslararası Kongrede birbirlerini “Saluton!” diye selamlayacak olan delegeler artık bu dilin Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği gibi uluslararası kurumlarda önemli bir rol oynadığını görmek arzusundalar. Özellikle AB'de İngilterenin bu sene ayrılma kararı alması üzerine ve grupta İngilizce konuşan başka ülke kalmamasından dolayı AB dilinin artık İngilizce değil Esperanto olmasını istemektedirler. 

 

Esperanto dilinin felsefesinde kimsenin diline müdahale etmek yoktur. UEA’nın desteklediği prensipler aynı zamanda Birleşmiş Milletler ve UNESCO’nun da desteklediği prensiplerdir. Bunlar sırasıyla:

 

1. Herkes öncelikle anadilinde eğitim görüp anadilini öğrenme hakkına sahiptir.

2. Eğer kişinin yaşadığı bölgede ülke dilinden farklı bir dil kullanılıyorsa o dil öğrenilebilmelidir.

3. Ülke dili öğrenilebilmelidir.

4. Uluslararası alanda herkesin eşit şartlarda konuşup anlaşacağı Esperanto dili öğrenilebilmelidir.

 

 

1954 yılındaki UNESCO’nun Montevideo şehrinde yaptığı toplantda Esperanto dilinin üye ülkeler tarafından önemsenmesini ve okullarda öğrencilere ilk yabancı dil olarak öğretilmesi önerildi. Bugüne kadar bu çok fazla gerçekleşmedi ise de İngiltere Manchester Üniversitesi’nin yaptığı bir araştırmaya göre yabancı dil olarak Esperanto dilini bir sene boyunca öğrenen çocukların daha sonra öğrenmeye başladıkları yabancı dillere çok daha kolay adapte olduklarını ve dili çok daha hızlı öğrendiklerini göstermiştir.

 

Esperanto dilinin öğrenilmesi diğer yabancı dillere göre çok daha kolaydır. Herşeyden önce basit bir grameri vardır ve örnek olarak fiil çekimlerinde hiç bir düzensizlik yoktur. Bir iki hafta içinde dili öğrenenler konuşmaya başlamaktadırlar, ve üç ay gibi kısa bir sürede dil tamamen öğrenilebilmekte ve kişi kabiliyetine göre gayet akıcı şekilde konuşabilmektedir. Sonrasında ise 128 yıllık Esperanto edebiyatında yazılan binlerce Esperanto kitabı okunarak dilde ustalaşmak mümkündür. Hangi yabancı dilde bu kadar kısa sürede öğrenciler akıcı konuşmaya başlayabilirler ve o dilin edebiyatından bir roman okumaybilmektedirler ki?

 

Bugüne kadar Esperanto dilinde 50,000 civarında edebi eser (orijinal ve tercüme) birikmiştir. Müzik konusunda da çok zengin bir repertuar mevcuttur. Esperanto wikipedia’sındaki makale sayısı bir çok ülkenin makale sayısını çoktan gelip geçmiştir. Haziran 2016 itibarıyle bazı dillerdeki wikipedia makale sayıları:

 

106.000 Azerice

118.000 Yunanca

191.000 İbranice

216.000 Danca

212.000 Slovence

230.000 ESPERANTO

272.000 Türkçe

 

Esperanto dili özellikle uzak doğudaki ülkelerde çok önemsenmektedir. Dilleri Latin dillerinden farklı olmasından dolayı Esperanto dilini öğrenmek için çok fazla çaba sarfetmektedirler. Özellikle Çin’de Esperanto’nun ayrı bir önemi vardır. Esperanto konuşan işadamları derneği vardır. Resmi politika olmasa da ülkede Esperanto bir çok ilkokulda çocuklara öğretilmekte ve üniversitelerde eğitimde kullanılmaktadır. Dünya devi olmak isteyen Çin, bunun Çince dili ile olmayacağını ve İngilizce dilini kullanmanın pek mantıklı olmadığını biliyor ve Esperanto dili bu konuda Çin için ciddi bir alternatif olarak göründüğü söyleniyor.

 

Esperanto diline önem verilen ülkelerin listesinde Çin’den sonra, Brezilya, Japonya ve Avrupa’da bir çok eski doğu bloku ülkeleri gelmektedir. İslam ülkeleri içinde ise İran ve Pakistan listenin başını çekmektedirler. Türkiye’de Esperanto hareketi neredeyse dil kadar eskidir ancak bugüne kadar çok iyi bir seyir izleyebilmiş değildir.  Türkiye Esperanto topluluğunun Ortadoğu ve Kuzey Afrika grubuna dahildir (MONA – Mezorienta kaj Nordafrika).  Türk Esperanto grubu son yıllarda bu grupta üç adet toplantı organize etmeyi başarmıştır : 2009 İznik, 2010 Eskişehir ve 2012 Gaziantep ve bu sene 2016’da Ürgüp Kapadokya’da.

 

 

Türkiye’deki Esperanto hareketi için bu sayfaya başvurabilirsiniz : www.facebook.com/groups/7121509722

 

Dünya'da Esperanto dilini teşvik etme konusunda her sene sayısız kampanyalar düzenlenmektedir, gene de yakın gelecekte kişilerin karşısındakinin hatırını “Kiel vi fartas?” şeklinde soracakları zamanın gelip gelmeyeceğini öğrenmek için oturup beklememiz gerekmektedir.

 

Bazı örnek Esperanto cümleleri

 

Cxu vi parolas Esperanton?  Esperanto konuşuyor musun?

Kiel vi fartas?                            Nasılsın?

Mi fartas bone, dankon!          İyiyim, teşekkürler!

Mi amas vin.                              Seni seviyorum.

Kaj nun la veter-prognozo.     Ve şimdi hava durumu.

Unu, du, tri, kvar, kvin.             Bir, iki, üç, dört, beş.

Ses, sep, ok, naux, dek.          Altı, yedi, sekiz, dokuz, on.

Kiu vi estas?                              Kimsiniz?

Mia nomo estas Ahmet.          Benim adım Ahmet’tir.

Mi estas el Istanbulo.              Ben  İstanbul’danım.

Cxu vi parolas Esperanton?  Esperanto konuşuyor musun?

Ne, sed mi lernas Esperanton.  Hayır ama Esperanto öğreniyorum.

Pepu viajn komentojn.            Yorumlarını tweet’le.

 

Esperanto öğrenmek için

 

Esperanto dilini öğrenmek için internet ortamında yüzlerce kaynak mevcuttur. En önemlisi ve UEA’nın resmi sayfası olan http://www.lernu.net sayfasına ücretsiz olarak üye olabilirsiniz ve kursları online olarak çalışılabilirsiniz. Ayrıca 35’ten fazla dile çevrilen Slovak yazar Stano Mar?ek’in ünlü dil öğretim kitabı bu sene Türkçe dilinde de yayınlandı ve internet ortamından satın alınabilmektedir. 

 

Bir sene önce Duolingo'da İngilizce'den Esperanto dilini öğreten kurs başladı ve bir sene içinde kaydolanların sayısı 400,000 buldu.

 

Esperanto konuşan bazı ünlüler

 

İngiltere Başbakanı Harold Wilson Esperanto dilini izci okulunda öğrendi ve 1980’de emekli olduktan sonra “British Workers’ Esperanto Movement” derneğinin başkanı oldu.

 

Aktör William Shatner, ya da bizim bildiğimiz gibi Uzay Yolu dizi ve filmlerinin kaptanı Captain Kirk, 1965 yılında Incubus adlı filmde rol aldı. Bu bilim kurgu filmi tamamen Esperanto dilinde çevrildi ve İngilizce altyazıları ile bu film o zamanlar Esperanto dilini tanıtmak amacını taşıyordu.

George Soros, hayırsever trilyoner, 1930 yıllarında babası Esperanto dilinin bir destekçisi idi ve böylece aile içinde Esperanto öğrenerek büyüdü.

 

Peter Ustinov, aktör, içlerinde Esperanto da olan 16 ayrı dili akıcı şekilde konuşmaktaydı.

 

Diğer bazı Esperanto konuşan ünlüler : komedyen Rory Bremner, astronom Patrick Moore ve papa John Paul II.  

 

Esperanto Türkiye için : 

https://www.facebook.com/groups/7121509722/  

https://esperantoturkiye.wordpress.com/

http://www.esperanto.net/info/index_tr.html

 

 

* Esperanto konuşuyor musun ?
* Esperantoda altı adet şapkalı harf vardır ancak burada bu blog'da türkçe ve ingilizce harflerın dışında harfler kabul edilmediğinden bu harfleri sağ-yanlarına Esperanto'da olmayan "x" harfini koyarak belirtmek zorunda kaldık.