Dağa kaçtım ~~ Kutsal şehir; Buhara

(BÖLÜM-2)

Buhara Hanlığı’nın Tarihi Merkezi; Registan Meydanı

Eski Buhara Şehri’nin merkezi, elbette ki Kışlık Saray’ın bulunduğu Registan Meydanı’dır. Kumluk yer anlamına gelen meydanda yükselen ve Buhara’nın en yüksek mekânı olarak bilinen yaklaşık 20 metre yüksekliğinde suni bir tepecik üzerinde kurulmuş olan Kışlık Saray, toprak surlarla çevrili bir kale görünümündedir. Kadim zamanlardan kalma Zerdüştler için kutsal bir kurban alanı olarak bilinen tepelik alandaki saray ihtimal ki, var olan antik kalıntılar üzerinde yükselmiş olmalıdır.

Surların ardındaki Buhara Hanlığı’nın Kışlık Sarayı yani iç kale, saltanatın bütün yaşam mekânlarını kapsamaktadır. Burası bir anlamda iç kaledir. İç kalede, Hükümdar Sarayı, devletin yönetim organları, Cuma Camisi, medrese ve pazar yeri yer alır. Halk, pazara geldiğinde hükümdarla birlikte namaz kılmak ister. Bu anlamda Cuma Camisi’nin ülke yönetimi ve saltanat açısından da önemi büyüktür. İç kale ile dış kale arasındaki mesafe, şehrin büyüklüğü ile doğru orantılıdır. Zamanında bu alanda sivil halkın yaşam mekânları yer almaktaydı. Dış Kale’ye Şahistan adı verilmektedir. Türkler, İslamiyet’i kabul ettikten sonra, Arap şehir mimarisini de benimsemişlerdir. Buhara Kalesi, Fatımiler, 9.yy.da buralara geldikten sonra inşa edilmiş, daha sonra Buhara Hanlığı’nın yönetim ve yaşam merkezi olarak 20.yy.ın başına kadar işlevini sürdürmüştür.

Mangıt Sülalesi ile Buhara Hanlığı, Peygamber soyundan geldiği savı ile Buhara Emirliği’ne dönüşür. Emirlik hanedanlığı, saltanatını Kızıl Ordu’nun 1920 yılındaki yıkımına kadar sürdürür. Son Emir, Seyyit Âlim Han, Rus Çarı II. Nikola’nın Petersburg’dan sınıf arkadaşıdır. 1911’de tahta çıkar. Petersburg’daki Rus mimarisinin izlerini hafızasından atamayan emir, Buhara yakınlarında benzer mimari çizgilere sahip büyük bir de yazlık saray yaptırır. Ama bu şatafat ve saltanatın sonu da bir gün gelir ve Kızıl Ordu’nun uçakları tarafından saray ve Buhara yerle bir edilir. Bombardıman sırasında kalenin içinde yer alan üç camiden ikisi yıkılır, ayrıca sarayın ahşap bölümleri yanıp kül olur. 

Bugünkü saraya açılan yolun başında; hafif bir rampa ile ulaşılan; iki kulenin arasında ve altı adet ızgaralı pencerenin altındaki kemerli bir giriş kapısı yer alır. Surların arkasındaki beyaz boyalı geleneksel mimarinin örnekleri olan yaşam mekânları arasındaki daracık sokaklar, sonunda ziyaretçiyi bir meydana ve oradan kalenin tek camisi olan Cuma Mescidi’ne ulaştırır.

Cuma Mescidi, oymacılık sanatının en güzel örnekleriyle kaplı ahşap sütunları ve kalem işi süslemelerle bezenmiş göz alıcı tavanıyla dikkat çeken son cemaat yeri; aynı zamanda insanı ezen ve heybetli görünümü ile kutsal bir mekâna girildiğini haber veren niteliktedir.

Camiden biraz daha yukarı doğru yüründüğünde kapısında iki aslandan biri kalmış selamlık avlusuna ulaşılır. Bu mekân, Emir’in mermerden tahtı üzerinde ziyaretçilerini kabul ettiği, onları dinlediği; üç tarafı ahşap revaklarla kaplı oldukça geniş bir avludur. Avlunun üç yanını çeviren revakların kenarları, Sasani geleneğinden alınma; dandan adı verilen ahşap dişlerle çevrilmiş durumdadır.

Bugün Kışlık Saray’ın kapalı mekanlarının pek çoğu, 1945 yılından beri Buhara Hanlığı ve Özbekistan Tarihi hakkında düzenlenmiş birer müze işlevi görmekte; Özbekistan ve Buhara Tarihi’ne ait pek çok arkeolojik, nümizmatik ve etnografik malzeme ve basılı yayın, Buhara Müzesi ismini taşıyan bu kompleks içinde sergilenmektedir.

DEVAM EDECEK

Yazı ve fotoğrafların tümü için tıklayınız