Dağlık Karabağ, paylaşılamayan topraklar ve Ermenilerin tutumu

Bilindiği gibi, Azerbaycan, Ermenistan ve İran arasında yerleşen Dağlık (Yukarı) Karabağ; Kafkaslarda önemli bir geçit noktasında bulunmaktadır. Böyle önemli bir konumda olan bu topraklarda ister istemez uluslar arası aktörlerin rol aldığı bir sahneye dönüşmüş yâda dönüştürülmüştür. Baş aktörler yine Rusya, Ermenistan ve arada kalan Azeriler. Sovyetler Birliği’nin 1985 yılında seçilen cumhurbaşkanı Mihail Gorbaçov’ un Glastnost ve Perestroika (şeffaflık ve yeniden yapılanma) politikaları onlarca yıl baskı altında tutulan Rus devletlerine bir anda bağımsızlık, serbest ekonomi, dış dünyayı algılama ve en önemlisi milli benlik hislerini uyandırmıştır. Uzun yıllar bastırılan bu devletler sözde barış içinde yaşarken yeni açılımlar sonunda yeni sorunlarda ortaya çıkmıştır. Fakat asıl sorun Rusya’nın hep yaptığı gibi bugün Ermenistan ile Azerilerin yaşadığı bölgenin nufus yapısını bozmaya yönelik amaçla 19. yüzyıl başlarından itibaren bölgeye, hem İran hem de Anadolu’dan getirilen Ermeniler yerleştirilmiş olmasından kaynaklanmaktadır.

İki ülke daha bağımsızlıklarını kazanmamadan önce Ermenistan, Azerbaycan’a askeri müdahalede bulunmuştur. SSCB’nin dağılma sürecine girdiği 80’li yıllarda ise Ermenistan’ın bölgedeki hak iddiası yeni bir ivme kazanmıştır. Ermenilerin 1988’de Karabağ’ ı Ermenistan’a bağlamak üzere başlayan müdahalesi 1992’de Ermenistan ve Azerbaycan arasında genel savaşa dönüşmüştür. Özellikle 25–26 Şubat 1992’de Hocalı’ ya büyük bir saldırı gerçekleştirirken Rusya askerleri onlara yardımcı olmuştur. Çatışmalar önce Ruslar tarafından teşvik edilmiş, daha sonra bu saldırıları durdurmak için, askerlerini Azerbaycan’a yollayan Rusya bu yolla Azerbaycan’ı kontrolü altına almak istemiştir. Rusya yine yapacağını yapmıştır.

Azerbaycan toprakları üzerinde ikinci bir Ermeni devletinin kuruluş provaları başlamıştır artık.

Azerbaycan’ın ve problemin doğrudan taraflarından olan Ermenistan’ın yanı sıra bölge ülkeleri ve uluslararası etkinliğe sahip olan önemli ülkelerin problemin çözümünde müdahil oldukları görülmektedir.

Ancak, işgalden günümüze geçen süre içerisinde devamlı gündemde olmakla birlikte, Karabağ sorunu siyasi ve ekonomik nedenlerden dolayı henüz çözüme kavuşturulamamıştır. AGİK Minsk Grubu, Rusya, ABD ve Türkiye bu bölge için yeni bir barış planı yapmışlarsa da sorunla ilgili kesin bir anlaşmaya varılamamıştır.

Bugün Türkiye ile Ermenistan arasında açılması düşünülen sınır kapısı ve Azeri dostların bu açılıma tepkisinin asıl nedeni ve itiraz konuları özetle böyledir.

(Konu ile ilgili Yrd. Doç. Dr. Osman Nuri ARAS

“Dağlık Karabağ Sorunu’nun Tarihi Geçmişi” adlı makalesini okumanızı öneririm.