- Kategori
- Dil Eğitimi
De sözcüğü, -de eki
Eşim ve ben yükseklerden bakarken....
DE SÖZCÜĞÜ
.Arkadaşım da gelsin . ( Diğerleriyle birlikte bize katılarak ...)
.Sen de haklısın. ( Diğerleri gibi.)
.Evvel sen de yücelerde uçardın ( Şimdikiler gibi .)
Şimdi ingilere indin mi gönül
Karacaoğlan
.Orhan da geldi . ( Öbür gelenler gibi , onlara katılarak...)
.Bunun sonunda ölüm de var . ( Başka tehlikeler olduğu gibi . )
.Bu kitabı da okuyunuz . ( Önce okuduklarınız gibi . )
“De” sözcüğü gibilik, eşitlik, katılma ilgileriyle sözcükleri birbirine bağlıyor. Büyük ünlü uyumuna uyarak “de, da” biçiminde yazılıyor.
. Bu işi Orhan da, Turgut da yapabilir.
Bu örnekte “de” bağlacı eşit özneleri birbirine bağlıyor.
. Ben onu da, bunu da, ötekini de gördüm.
Bu örnekteyse “de” bağlacı nesneleri birbirine bağlıyor.
. Ben sevmem haksızlığı da, ikiyüzlülüğü de, yalanı da.
Bu örnekte “de” bağlacının yüklemleri bağladığını görüyoruz.
Olumsuz devrik tümcede “ne” yerine “de” bağlacı gelebilir .
Örneklersek:
.Ben sevmem ne haksızlığı, ne ikiyüzlülüğü, ne yalanı.
.Ben sevmem haksızlığı da, ikiyüzlülüğü de, yalanı da.
. Bilemediniz ne sen ne o.
. Bilemediniz sen de, o da.
Var olan anlam ilgisine dayanarak sözcükleri, tümceleri bağlayan “de” sözcüğü (bağlaç) tümceden çıkarıldığında anlamda bir bozulma olmaz.
-DE EKİ
. Bahçende çiçekler açtı.
. Okulda sınav var.
. Beşikte bebek uyuyor.
. Uçakta kimseler yok ki!
Yukarıda sıralanan örneklerde “–de” eki adın kalmalı durum ekidir. Ünlü ve ünsüzlerin durumuna göre değişikliğe uğrar.
“-De” eki sözcüğe bitişik yazılır. İkinci örnekte büyük ünlü uyumuna uyarak “ –da”, üçüncü, dördüncü örneklerde ise ünsüz benzeşmesi nedeniyle “–te, -ta” biçimini almıştır.