Deniz Fenerlerinin tarihi

Deniz fenerleri, tehlikeli sığlıklara veya deniz altı kayalıklarına yaklaşırken gemicileri uyarmak, limanlara güvenle girmelerini sağlamak amacıyla yol göstermek üzere kıyıların uç noktalarına ve göze çarpan kısımlarına inşa edilmiş, en üstlerine de güçlü ışık kaynakları konmuş kule veya yüksek yapılardır.

En eski deniz feneri, İ.Ö. 7. yüzyılda Sigeon'da, bugünkü adıyla, Kumkale'de (Çanakkale) yapılmıştır. İstanbul Boğazı'nın Trakya yakasındaki Timée ve karşı kıyısındaki Chrysopolis (Üsküdar) fenerleri İ.Ö. 2. Yüzyılda yapılmıştır.

Dünyanın antik çağdaki yedi harikasından biri olan İskenderiye Feneri İ.Ö. 280 yılında Knidos'lu Sostrates tarafından Pharos adası üzerine inşa edilmiştir. Yüksekliği 135 metre olan bu fenerin şöhreti ve yüksekliği bugüne kadar aşılamamıştır. Dünya tarihindeki 7 harikadan biri olarak bilinir. M. Ö. 3. yüzyıldan beri, parlak ve çok uzaklardan görülebilen ışığıyla İskenderiye'ye, gemilere kılavuzluk etmiştir. 14. yüzyılda meydana gelen bir depremde yıkılmıştır.

İtalya'daki en eski fener Messina'da bulunmaktadır. Brindisi, Ravenna, Puzzuoli ve Capri fenerleri, Roma döneminin diğer tanınmış yapılarıdır. İmparator Caligula tarafından İ.S. 40 yılında inşa edilen Boulogne feneri 17. yüzyıla kadar kullanılmıştır. Dover'de ve Herkül Sütunu adıyla bilinen La Coruna'daki (İspanya) fenerler aynı dönemin diğer tanınmış yapılarıdır.

Rodos limanı girişinde bulunan Colossus Güneş Tanrısı Helios adına yapılan bronz heykel ilk fenerler arasında sayılmasa da heykelin elinde tuttuğu bir ateşle limana giren teknelere yol gösterdiği söylenilmektedir. Bu heykel New York'taki Hürriyet Abide'sini yapan Fransız heykeltıraş Auguste Barthordi'ye ilham vermiştir.

Üzerinde odun veya kömür ateşi yakılan çok sayıda fener 17. ve 18. yüzyıllar boyunca Avrupa kıyılarındaki değişik yerlere inşa edilmiştir. 1611 yılında Fransa'da Gironde'da inşa edilen Cordouan feneri kayalıklar üzerine inşa edilmiş ilk deniz feneridir.

19.cu yüzyılda deniz ticaretinin yoğunlaşmasıyla birlikte, çok sayıda deniz feneri inşa edilmiştir. Bunlardan İngiltere'deki Bell Rock (Forfarshire, 1811), Skerryvore (Argyllshire, 1884), Fransa'daki Ar-Men (Sein Adası, 1881) ve Almanya'daki Roter Sand (Weser ağzı, 1885) dikkate değer deniz fenerleridir. Amerika kıtasındaki ilk fener Boston limanı girişindeki Little Brewster adası üstüne 1716 yılında inşa edilmiştir.

Türkiye kıyılarına ilk kez fener konulması 1856 yıllarına rastlar. O tarihte Osmanlı Devleti ile Fransızlar arasında yapılan bir imtiyaz sözleşmesi sonunda Fener hizmetleri "Fenerler İdarei Umumiyesi Müdürlüğü" namı altında yürütülmüş ve daha sonra 3302 sayılı kanunla Fenerler İdaresi hükümetçe satın alınarak 1.1.1938 yılında Denizbank´a bağlanmıştır.

 30 Haziran 1939 tarihinde ve 3633 sayılı kanunla Deniz Bank ilga edilerek 1.7.1939 tarihinde teşekkül eden Devlet Denizyolları ve Devlet Limanları işletmesi Umum Müdürlükleri teşkilatı ve vazifesine alınmıştır.

 4517 sayılı kanunla Devlet Limanları Umum Müdürlüğü´ nün kaldırılması ve vazifenin 12.1.1944 tarihinden itibaren Devlet Denizyolları ve Limanlar Umum Müdürlüğü"ne verilmesi üzerine Kıyı Emniyeti İşletmesi, Fenerler ve Cankurtaran namı ile bu teşkilata bağlanmıştır.

1.3.1952 tarihinde ve 5842 sayılı kanunla Devlet Denizyolları İşletmesi Umum Müdürlüğü ilga edilerek Denizcilik Bankası T.A.O´na intikal etmiş ve Fenerler ve Cankurtaran Teşkilatı olarak adı geçen banka bünyesinde bir işletme hüviyeti almıştır.

Denizcilik Bankası T.A.O.17.6.1982 tarih ve 2680 sayılı kanunun verdiği yetkiye dayanılarak Bakanlar Kurulu´nca 10.10.1983 tarihinde TÜDEK (Türkiye Denizcilik Kurumu) adını almış, bünyede bulunan bankacılık bağlı ortaklık olarak ayrı bir Genel Müdürlük haline getirilmiştir.

Türkiye Denizcilik Kurumu da 8.6.1984 tarih ve 233 sayılı kanun hükmündeki kararname ile Türkiye Denizcilik İşletmeleri (T.D.İ) olmuş, tersaneler de ayrı bir Genel Müdürlük altında toplanmıştır.

12.5.1997 tarih ve 97/9466 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tüm seyir yardımcılarının, kurtarma yardım ve tahlisiye hizmetlerinin tek çatı altında toplandığı "Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü" kurulmuş ve ayrı bir Genel Müdürlük haline getirilmiştir.

Ülkemiz kıyılarında "Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü" uhdesinde değişik tip ve özelliklerde 442 deniz feneri olmak üzere 541 seyir yardımcısı bulunmaktadır. Şile Feneri, Deniz Feneri müzesi olarak da kullanılmaktadır.

Ülkemizin ve tüm denizcilerin sağlıklı rotalarla yol alması dileğimle.

Hoşça kalın.

Nizamettin BİBER

Uzman İnşaat Mühendisi