Dil Eğitimi

ÇOK SÖZCÜKLÜ ÖĞELERİN YAZIMI

 

Bileşik sözcükler, biçimce, anlamca tek bir kavramı karşılamak için iki ya da daha çok sözcükten oluşur.

 

Sözcükler arasına yapım, çekim eki ya da sözcük girmez. 

 

Bileşik sözcüğü oluşturan öğeler kaynaşmış olabileceği gibi, yeterince kaynaşmamış da olabilir. 

 

Örneğin,

 

BİLEŞİK AD : 

 

Çanakkale, hanımeli, sivrisinek, gecekondu, başıbozuk, zeytinyağı, bilgisayar, alageyik, kaynana (kayın ana), biçerdöver vb.

 

Bileşik adlar, eylem ya da ad soylu birden çok sözcüğün yeni bir anlam ve biçimle oluşturduğu adlardır. Bileşik adların oluşumunda anlam, ses, sözcük türü değişimi gerçekleşir.

 

BİLEŞİK EYLEM :

 

yazabil-, alıver-, bakakal-, gelebil-, yazıver-, yardım et-, gelmiş ol-, affet-, hisset-, sabret, kaybol-, hapsol, hükmet-, seyret-, azlet-, devret-; okuyuver-, bakakal-, öleyaz-, anlatabil-; göresi gel-, başarılı kıl, göreceğim geldi, diyeceği tuttu, koşar adım, çıkılmaz yol; kulaç at-, ekmeğini kazan-, gözden düş- vb. 

 

Türkçede bileşik eylemler ad soylu bir sözcükle, 

 

“etmek, olmak, eylemek, kılmak” 

 

yardımcı eylemlerinden oluşan öğelerdir. 

 

Bileşik eylemlerden bitişik yazılanlar yardımcı eylemle birleştiğinde ya bir ses ekleniyor ya da bir ses düşüyor.

 

 

BİLEŞİK BELİRTEÇ :

 

birdenbire (çıkıver),

gelişigüzel (konuş-),

rasgele (ateş et),

Böyle ( giyinip) çıkılmaz ki!

Biraz (sonra) git.

 

Örnek bileşik sözcükler yeterince kaynaşmış sözcüklerdir. Bu nedenle bitişik yazılırlar.

 

“Göz gezdir-, göresi gel-, anlamış görün-, kamuoyu, ortaokul, sağduyu, ilkokul” 

 

örneklerinde kimileri yeterince kaynaşmamıştır; bunun için ayrı yazılmıştır.

 

Bileşik sözcüklerin ayrı yazılıp yazılmamasının nedenini belirtirken ayrı yazılan ya da ayrı yazılmayan bileşik sözcükler üç yolla 

oluşur :

 

1.Anlam kayması yoluyla

 

“Ayakkabı, atlıkarınca, akbaba, incehastalık, sigaraböreği, demirbaş, heyheyleri (hey hey) vb.”

 

2.Ses değişimi yoluyla

 

“Ne için (niçin), ne asıl (nasıl), çörek otu (çöreotu),

Cumaertesi (cumartesi), af et (affet), kayıt et (kaydet), 

kayıt ol (kaydol) vb.”

 

3.Sözcük türü kayması yoluyla

 

“Albeni (al-, ben), mirasyedi (miras,ye-), cankurtaran 

(can, kurtar-) vb.”

 

Yukarıda oluşumu sıralanan bileşik sözcüklerin yazımını 

 

Bileşik eylem, 

 

Bileşik ad, 

 

Bileşik belirteç olarak gösterdik.