Dil eğitimi

ÇEKİM ÖBEKLERİ
**************************

Belirtme öbeği içinde yer alan çekim öbekleri

“ad, eylem, ilgeç”

olan sözcüklerin adlarla birlikte kurduğu öbeklerdir.

Bu öbekler, durum eki ya da iyelik eki almış adla kurulur. Ad, eylem, ilgeç olan sözcükler çekim eki almış adla birleşerek kendi adını taşıyan öbeği oluşturur.

Bu öbeklere çekim öbeği dememizin nedeni bir kavramı doğrudan belirtip nitelememesidir.

Çekim öbeklerini üç başlık altında ele alacağız.


1.Ad Öbekleri : can-a yakın, iç-ten pazarlıklı vb.
------------------------------------------------------------------
2.İlgeç Öbekleri : bana göre (bence, ben-e gör-e), bildiği gibi

( bildiği-n-ce), ayak ile (yaya-n), dün-den beri, gün-e karşı vb.
-----------------------------------------------------------------------------------
3.Eylem Öbekleri : can-ı sıkılmak, yüreğ-i ağzın-a gelmek vb.
----------------------------------------------------------------------------------

.. AD ÖBEĞİ
****************

Durum ya da iyelik eki almış bir adla önad göreviyle kullanılmaya elverişli bir adın oluşturduğu çekim öbeğine ad öbeği denir.

Örnekler:

savaş-a hazır : durum ekli ad (savaş-a),, önad niteliğinde ad (hazır)
---------------------
çene-s-i düşük : iyelik ekli ad (çene-s-i), önad niteliğinde ad (düşük)
yük-te hafif : durum ekli ad ( yük-te), önad niteliğinde ad (hafif)
---------------------------
bıçak-tan keskin : durum ekli ad (bıçak-tan), önad niteliğinde ad
( keskin)
-------------------------


... İLGEÇ ÖBEĞİ
************************

Akşama dek bekledim.
Güne karşı oturdum
Çocuk için almış.
Parmak kadar çocuktu.
Dağ gibi delikanlıydı.
Çakı ile kesti.


Örnek tümcelerde, “ dek, karşı, için, kadar, gibi, ile ” sözcükleri sonuna geldiği adla öbekleşmiş.Bu sözcükler iki ad arasında anlam ilgisi kurmuştur. Bu tür sözcüklere ilgeç, bu sözcüklerin kurduğu söz öbeğine de ilgeç öbeği denir.
İlgeçler ilgili addan sonra gelmektedir. Örneğin. araba ile, bana göre vb.
İlgeç, öbekte belirten durumundadır.Türkçede belirtilen temel öğe olarak sonda yer alması gerekirken ilgeç öbeğinde başta yer almıştır. Bu durum, Türkçede, “Temel öğe sonda yer alır.” kuralına aykırıdır.

Örneğin,

çocuklar gibi
---------- -------
a il
------- --------
(blen) (bten)
--------------------
ilöb
***********************
İlgeç öbeği, Türkçede öğelerin sıralanmasına göre aykırı bir sözcük öbeğidir.

Adla ilgecin birleşmesi yalın, yönelme, çıkma durumundaki adla gerçekleşir. Örneğin, baba gibi, eve doğru. dünden beri vb.
İlgeç öbeği tümcede belirtec tümleci, yüklem, önad göreviyle kullanılabilir.

Örneğin,

Akşama doğru vapur iskelesine gittim.
--------------------
btöb
********************

.. EYLEM ÖBEĞİ
*********************

Yalın ya da çekim ekli bir adla bir eylemden oluşan çekim öbeğine eylem öbeği denir.

Eylem öbeği adı altında incelenen “boyun eğmek, can atmak,deve yapmak, etekleri zil çalmak, göze girmek, gözünde tütmek, hapı yutmak, kanı kaynamak, kulak kesilmek, yüreği ağzına gelmek, davetiye çıkarmak, masaya oturmak” bileşik eylemlerinde anlamın pekiştirildiği görülmektedir. Bu bileşik eylem deyim özelliği göstermektedir.

Yapıca ister bileşik eylem, ister eylem öbeği diye adlandırılan bu söz öbeği tümcede yüklemin öznesi, nesnesi ya da tümleci ile kaynaşıp kalıplaşması sonucunda oluşur.

Başlıca eylem öbekleri :
-------------------------------

1. Özneye Dayalı Eylem Öbeği
2. Nesneye Dayalı Eylem Öeği
3. Dolaylı Tümlece Dayalı eylem Öbeği
4. Belirteç Tümlecine Dayalı Eylem Öbeği