Divanü Lugat-it Türk, Araplara Türkçeyi öğretmek için mi yazıldı?

Divani Lügatit Türk, Kaşgarlı Mahmud tarafından 1071-1074 yılları arasında yazılmış asiklopedik bir sözlüktür. Çoğu Türkologlara ve yazarlara göre eserin Araplara Türkçeyi öğretmek için yazılmış olduğu görüşü hakimdir (Cağferoğlu; 1974,19; Akar; 2005,145). Ancak Kaşgarlı Mahmud’un böyle bir iddiası yoktur.

Sözlük, Bir dilin bütün veya belli bir çağda kullanılmış kelime ve deyimlerini alfabe sırasına göre alarak tanımlarını yapan, açıklayan, başka dillerdeki karşılıklarını veren eserdir.

Sözlüğün anlamına bakıldığında Divani Lügatit Türk bu tanıma uyuyor. Divani Lügatit Türk bu tanıma uyduğuna göre ve zaten eserin bir sözlük olduğuna göre bir dili öğretmesi mümkün değildir. Bu güne kadar sözlükten kaç kişi dil öğrenmiştir? Yalnız başına sözlük dil öğretemez, sözlük bilinmeyen kelimelerin anlamına bakılmak için kullanılan yardımcı bir araçtır.

Kaşgarlı Mahmud eserin giriş bölümünde şunları söylüyor:

Türk dili ve Arap dilinin atbaşı beraber yürüdükleri bilinsin diye Halil’in Kitabül’ayn”ında yaptığı gibi, kullanılmakta olan kelimelerle bırakılmış bulunan kelimeleri bu kitapta birlikte yazmak, ara sıra, yüreğime doğar, dururdu.

Eserin giriş kısmında geçen bu yazı, Türk dili ve Arap dilinin atbaşı beraber yürüdüklerini yani Türk dilinin de Arap dili kadar köklü olduğunu söyler. Fakat eserde Araplara Türkçe öğrettiği ile ilgili bir kısım bulunmuyor.

Dil, Bir milleti ayakta tutan, onun varlığını ve devamını sağlayan, millî şuuru besleyen, bir millete mensup olma hazzını veren ve bireylerini birbirine yaklaştırarak onlar arasında birlik yaratan unsurdur. Bir dilin gücünü, söz varlığını, estetiğini, sınırlarını o milletin kültürü belirler.

Bir insanın kültürü dilinden anlaşılır. Kaşgarlı Mahmud’un amacı ise dili kullanarak Türk kültürünün sağlamlığını ortaya koymaktır.

Divani Lügatit Türkün yazıldığı dönemde, Türkler kazandıkları savaşlar ve başarılar ile siyasi olarak kendilerini ispat ettiler. İslam dünyasında Emeviler yıkıldıktan sonra Abbasiler başa geçti. Bu dönemde üç ayrı yerde hilafet makamı vardı. Bağdat’ta bulunan Abbasi yönetiminin siyasi gücü yoktu. Fars Büveyoğullarının baskıcı yönetimine karşı direnemiyorlardı. Bu sırada Selçuklu Devleti, Büveyoğullarını ortadan kaldırdı ve Bağdat’a bununla birlikte ise Abbasilere hakim oldurlar. Yönetim Türklerde idi. Malazgirt savaşından sonra ise Anadolu’ya tamamen hakim oldular (Roux; 1984,211).

Türkler kendilerini siyasi anlamda ispat etti. Bununla birlikte bir milletin, üstünlüğünü savunmak için yalnız siyasi olarak değil kültürel ispata da ihtiyacı vardı. Bunun üzerine o dönemde yazılmış birçok eser vardır (Hacip; 1069-1070). Divanü Lügatit Türk’te bu amaçla yazıldı. Kaşgarlı Mahmud ele aldığı bu eserde bir milletin kültürel olarak kendini ispat etmesi ve üstünlüğünü göstermesi için, dil kavramı üzerinde durur ve bir sözlük yazmaya karar verir. Bu sözlüğü yazarken yalnız kelimelere değil Türk yaşayış biçimine, gelenek ve göreneklerine, atasözlerine yer verir ve böylelikle Türklerin üstünlüğünü kültürel anlamda da ispat etmeye çalışır.

Kaşgarlı Mahmud, Divanı Lügatit Türk’ü Araplara Türkçe öğretmek için yazmamıştır. Divanı Lügatit Türk dil öğretim kitabı değil bir sözlüktür. Sözlükten dil öğrenilemez. Bu eserden Türkçeyi öğrenenlerin olduğuna dair bir bilgi de yoktur.

Kaşgarlı Mahmud’un bu eseri yazmasındaki en büyük amaç siyasi anlamda güç kazanmış Türklerin kültürel olarak da üstün olduklarıdır. Kültürün besleyicisi dildir. Kaşgarlı Mahmud ise kültürün üstünlüğünü zengin kavramlar ve kelimeler ile ispatlamaya çalışmıştır.

Kaynakça

ATALAY, Besim (1998), Divani Lügat-it-Türk Tercümesi 1, Ankara Üniversitesi basım evi,Ankara

AKAR, Ali (2005) Türk Dili Tarihi, Ötüken, Ankara

ROUX, Jean-Paul (2004), Türklerin Tarihi, Kabalcı, İstanbul

http://turkdili.gen.tr/dil-ve-kueltuer.html

http://www.tdk.gov.tr/

Kerem ALADAĞ

Karabük Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, keremaladag67@hotmail.com