Doğru kendiliğinden doğrudur; bir nedene dayalı doğru olmaz

“Adam öldü, ölüm kötü” Ölüm kötü; ölse de kötü, ölmese de. Adam ölmeseydi ölüm iyi mi olacaktı? Canınız yandığı zaman mı merhameti hatırlayacaksınız? Nedenli doğrulardan nefret ediyorum!

“Sağlığım bozuluyor, şişmanlık kötü” Şişmanlık sadece sağlığın bozulduğu için mi kötü? Güzelliğin… Her yere sığmıyorsun… Çok yiyorsun, para yetmiyor… Hareketsizsin, iş yapamıyorsun… Şişmanla seks güzel olmuyor…

“Soğukta kalmak insanı hasta eder” Hiç hastalanmasak da bu doğrudur. Doğru dediğimiz şeyin illa da olmuş/meydana gelmiş olması da gerekmez. “Ablam benim dedikodumu yapmış, dedikodu ne kadar kötü” Dedikodunun ne kadar kötü olduğunu ablan senin dedikodunu yapınca mı anladın!

Ama bazı şeylerin illa da böyle yaşanması gerekiyor. Kişi başına gelen ve onu üzen şeyleri doğru olmasa da doğru diye iddia ediyor. İyi de doğruyu nasıl anlayacağız? İnsanları üzen her şey yanlış mı? Doğrular da insanı üzebilir. Ama her zaman doğru yaptığın (ortada olağanüstü bir durum olmamak şartıyla) ve iyi sonuç aldığın doğrular doğrudur mu diyeceğiz? Sonuç iyi olduysa yaptığımız doğru, kötü olduysa yanlış mı diyeceğiz. Bir şeyin doğru kabul edilmesi sonuca bağlı değildir. O gün durum farklıdır, sonuç istediğimiz gibi çıkmamıştır.

Doğrular evet doğrudur ama zamana, mekâna ve duruma göre değişir. Artık şartlar değişmiştir, bir zamanlar işimize çok yarayan doğru da ısrar etmemek gerekir.

Doğruyu bir nedene dayandırırsanız aynı doğrudan her farklı durumda farklı sonuç çıkar. Yazdıklarımızda çelişki var gibi gözüküyor; doğru yürürlükteyken bunlar geçerli dememiz lazım. Ayrıca doğru bir nedene dayanarak ortaya çıkmış bir doğruysa herkes kendi nedenine göre doğru üretir. Çiftçi yağmur faydalı diyebilir; çünkü onun ekinlerini büyütecek. Yağmurun iyi olup olmadığını nedensiz ıslanana sormak lazım. Herkese göre doğru olmaz. Yağmur faydalıdır demeyeceğiz; yağmurun fayda getirdiği durumlarda faydalıdır diyeceğiz.

Ben benim için yanlış olan bazı şeylere başkaları için faydalı olduğu için faydalıdır diyorum. Güneş bana zararlı ama diğer insanlara da faydası var; güneş kötü diyebilir misiniz? Ya da denizi siz (deniz tutuyor, korkuyorsunuz falan) sevmiyorsunuz ama deniz genelde herkesin sevdiği şey. O halde deniz iyidir.

Bunları yazarken beli bir inanç ve düşüncenin ürünü (yerleşik kuralı, geçmişte uygulana gelmiş, bugün de uygulanan, uygulamayanlara dayatılan) düzen doğrularını aklınızla tasdik etmeden uygulamayın derim. Çünkü bunlarda insanların zararına çok fazla unsur var (bir zamanlar kan davasının bile normal karşılandığını düşünün)