Domates Gerçekten Neden Pahalandı

Domates fiyatları 8 hatta 10 TL’ye kadar ulaştıktan sonra son günlerde 3-4 liraya düştü. Aslında domatesin olması gereken fiyat 2 TL civarında olmalıdır ki üretici para kazanabilsin. Ülkemizde sebze üretimi ve dolayısıyla tüketimi tamamen plansız programsız bir yapıda gerçekleşir. Üreticiler bir önceki yıldaki fiyatlara ve pazar durumuna, ihracat durumuna göre bir sonraki yılda hangi ürünleri yetiştireceklerine karar verirler. Eğer bir üreticinin oldukça fazla miktarda serası varsa genelde birçok sebzeyi yetiştirip satabilir ve en azından birinden olmasa da diğerinden para kazanabilir. Fakat ülkemizde 1-2dekarlık (1-2 dönüm, 1000-2000 m2) serası olan çok fazla sayıda üretici ya da çiftçi vardır. Bu çiftçilerin eğer seraları naylon sera ise ya patlıcan ya da hıyar ya da kabak yetiştirirler. Serası iyi olan üretici (cam sera ya da modern naylon sera ya da topraksız üretim) ise yine domates başta olmak üzere biber ve patlıcan gibi temel sebzelerin yetiştiriciliğini yapar.

Gelelim domatesin neden bu kadar fiyatının yükseldiği sorusuna; domatesin fiyatının bu yıl güz döneminde yüksek olmasının 2 sebebi vardır. Birincisi yaz döneminde iç Anadolu, Ege, Marmara ve diğer bölgelerde yaz mevsiminde temel ürün olarak domates bunun yanında da biber, patlıcan ve bazı bölgelerde de (Ege Bölgesi’nde Büyük Menderese ve Küçük menderese nehirleri çevresinde hıyar) hıyar yetiştiriciliği yapılır. Bu bölgelerin çoğunluğunda bu ürünler açık tarlada yetiştirilir ve serada üretim yapılmaz. Açıkta yetiştirilen ürünler 3-4 defa hasat yapılır ve sezon biter. Dolayısıyla yaz döneminde bu bölgelerde yağış bu yıl fazla oldu ve açıkta domates yetiştiriciliğini engelledi. Domatesler yeterli çiçek açmadı ve meyve oluşturmadı. Oluşan meyveler de yağmurlu havalardan dolayı kızarmadı ya da kızaramadı ve pazara ürün gelmedi. Üretici para kazanamadı çünkü ürün alamadı ve az miktarda domates meyvesi yazın yayla bölgelerde yapılan sera yetiştiriciliğinden alındı. Sonuçta da domatesin fiyatı arttı.

Domatesin fiyatının artmasının ikinci sebebi ise güz döneminde erken dönemde Ağustos başı domates dikimlerinin Latince adı Tuta absoluta olan Domates Güvesi’nin zarar yapabileceğinden dolayı yeterli domates dikiminin yapılmaması ya da az dikim yapılmasıdır. Domates güvesi küçük parmak tırnak ucu büyüklüğünde bir kelebektir ve domates yapraklarına ve meyvelerine yumurtalarını bırakır. Bu güvenin bıraktığı yumrulardan da küçük kurtçuklar şeklindeki larvaları domates yaprağını yerler ve meyvenin içinde de beslenirler. Meyvenin içindeki bu larvalar meyve kalitesinin bozar ve meyve pazara getirilemez. Domates güvesi kelebeği ergin halde iken her seferinde 200-300 yumurta bırakır ve yılda 12-13 kez yumurtlayabilir. Neredeyse ayda bir 200-300 yumurta bırakır ve sonra bu yumurtadan olgunlaşan ve kelebeğe dönen güveler de yumurtlamaya ve çoğalmaya başlar. Bu döngü bu şekilde devam edebilir. Bu güveyle açık arazide mücadele çok zordur ve ilaçlı mücadele fayda etmez. Seralarda ise kültürel önlem olarak seraların havalandırmaları ince tüllerle örtülür ve kelebek sera içerisine girip çoğalamaz. Sera içinde ayrıca kelebeğin larvaları ile ilaçlı mücadele yapılabilir. Yine domates güvesi kelebeklerini yakalamamaya yarayan tuzaklar sera içine hazırlanarak kolay bir şekilde kullanılabilir.

Ülkemizde seraların çoğunluğu birçok ülkeye göre iyi seralar olmasına rağmen havalandırma bölgeleri ve yan pencereler tülle örtülü değildir ve üretici 2010 yılı için yeterli önlem alma yoluna gitmemiştir. Bunun sonucunda da güveden domateslerini üretimini ve kazancını riske atmamak için birçok çiftçi domates yerine hıyar, patlıcan gibi diğer sebze türlerini dikmiştir. Bu doğal sonuç da ülkemizde turfanda üretimdeki en önemli sebze olan domates üretimi yeterli olmamış ve fiyatı katlanarak artmıştır Fiyat artışında komisyoncuların (halcilerin, kabzımalların ) etkisi ve rolü çok büyüktür ve bu ayrı bir tartışma konusudur. Çünkü ülkemizde komisyoncular ya da halciler her zaman üreticinin ürettiği ürünü tüketiciye 2-3 kat artırarak satarlar müthiş ve haksız bir kazanç elde ederler. Üreticiler ise ülkemizde kolay kolay bilinçlenip kendileri bir kooperatif kurup kooperatif aracılığıyla ürünlerini tüketiciye ulaştırma konusunda anlaşamazlar ve birlik olamazlar.

Sonuç olarak domatesin 3-4 liradan fazla fiyata satılması ülkemizde tüketici açısından uygun değildir. Çünkü tüketicilerimizin alım gücü bellidir ve ülkemizde her eve domates girmek zorundadır (en 2-3 kg)