Domino tesiri

Global piyasalardaki kriz, finans piyasalarındaki bir arızanın diğerlerini zincerleme olarak etkilemesiyle başladı. Adam Smith'in serbest piyasa doktirini domino tesiriyle büyük darbe aldı.

ABD' de ekonominin temel dinamiklerinden olan mortage şirketlerinin kredilerini tahsil edememesiyle bu şirketlerin batmasıyla düşen ilk domino taşları bu sektöre yatırım yapan yatırım bankalarının buyuk zararlar yazmaları ve bazılarının batmasını tetikledi.

ABD dışındaki bankalarınından bu batan şirketlerdeki yatırımları sebebiyle etkilenmesi buna bağlı sigorta şirketlerinin batması ile abd kökenli derin bir mali ve finansal krizin oluştu.

Yurt dışında da buyuk miktarlarda fonu bulunan Amerikan yatırım fonları bildiğimiz adıyla hedge fonların hızla ABD ye dönmeye çalışması yani sıcak paranın evindeki finasal kriz sebebiyle evine hızla geri dönmek istemesi tum dunya borsalarında derin dususleri getirdi.

ABD dışındaki doların dunya piyasasından çekilip ABD' ye dönmesi global piyasada ABD dolarının azalması paritelerinde de doğal olarak dolar lehine gelişmesine neden oldu.

Kredi sistemi ise batıkların korkusuyla kilitlendi bankalar zor durumda olan şirketlere kredi vermek istemiyor çünkü iflas tehlikesi bu şirketlerde artık çok daha fazla.

Kredi sisteminin kilitlenmesi üretim şirketlerini de kredi almasını güçleştirdiği gibi almış oldukları döviz cinsinden kredinin paritedeki yuksek oynaklık sebebiyle borçlarında birkaç haftada yerel para cinsinden % 35 kadar artışına sebep oldu borçları bu böyle miktarlarda artan şirketler artık borçlarını makul seviyeye çekmek için yatırımlara ara verip maliyetleri kısmaya ve küçülmeye yöneldi.

Bu küçülme paranın akışını ve üretim ve tüketimin azalmasına bağlı olarak durgunluğu getirecek. İşte bu ekonomik durgunluk yani hem tüketimin hem üretimin azalması reel sektörünü temelden sarsacaktır.

Ülkemizde de döviz kurunun ytl karşısında değer kazanmasının ihracatçılara buyuk avantaj sağlayacağı savı tam olarak doğrudur diyemeyiz. YTL aleyhine olan bu kur düzültmesi ancak yurt dışı piyasalardaki küçülmeden kaynaklanmıyorsa, sadece iç kaynaklı bir düzletme olduğunda ihracatçı için faydalıdır... Bizim ihracatçı firmalarımızın müşterisi, yurt dışındaki ithalatçı firmalardır. Onların tüketim piyasasındaki durgunluk ve küçülme satın alma taleplerini düşüreceğinden ihracatçımız bu kur hareketinden bir yönüyle de olumsuz etkilenecektir.

Dövizdeki YTL aleyhien düzletme şüphesiz ithaltı azaltmaktadır. Bu da cari açığımızın bir nebze azalmasına yardımcı olacak. Ancak ara malı ithal eden ihracatçı firmalarımızın maliyetleri artacağında bu döviz hareketinden olumsuz etkilenen ihracatçı şirketlerimizd e olacaktır.Buna ek olarak kur hareketi buyuk oranda dolar Euro kurunda Euro aleyhine gerçekleşti yani ytl nin Euro karşısındaki değer kaybı daha sınırlı.

Ytl dolar paritesi % 52 oranında bir hareket olurken bu hareket Ytl Euro da % 23 olarak gerçekleşti ve bizim ihracatımızın yaklaşık % 70 oranında € bölgesine gerçekleşmektedir.

%23 lük bir ytl Euro parite hareketi Euro bölgesindeki piyasalardaki durgunlu göz önüne aldığımzda avantaj sağlayamaması doğal bir sonuçtur...

Tütk ihracatçısı parite farkının daha keskin olduğu € bölgesi dışındaki ülkelere yönelmesi kurdan kaynaklanan rekabet avantajını daha iyi kullanmasını sağlayacaktır.

2001 kirizindeki kur hareketinden en büyük darbeyi bankacılık sektörümüz yemişti. Türk bankacılık sektöründe yatırım bankalarının olmaması ve mevduat bankalarımızında sıkı denetimde olmaları ve nakit pozisyonlarının bu denetim ile pozitifde olması döviz pozisyonları ekside olanları etkilesede 2001 deki gibi batık bankalar olmayacaktır.

Piyasada ABD' nin aşırı doalr basıp cari açığını kapatırken dünya emtia piyasalarında bir balon oluşturmuştu bu balon inecek ve piyasa bu inişi biraz da abartacaktır her finansal krizde olduğu gibi ama denge noktası tekrar dipten epey yukarıda oluşacaktır.