Dönemruh ve Cevizci Kız

Bir cevizci kız sayesinde beynimde tetiklenen çağrışımlardan söz edeceğim. Birincisi: Zeitgeist /zaytgayst/. Almanca bir sözcük. İngilizceye ancak bir cümleyle çevrilebilmiş: 'Bir dönemin entelektüel ve kültürel iklimi' veya 'Bir dönemin düşünce ve inançtaki karakteristik eğilimi'.

Türkçe çevirisini bulamayınca, 'Dönemruh' olarak kendim çevirdim. Ayrıca 'ortak ruh', 'ortak bilinç' veya 'yaratıcılık atmosferi' olarak da kullanılması mümkün görünüyor...

Yer: İzmir Kestane Pazarı. Daracık bir dükkânın önünde iki çuval dolusu ceviz... Birinin etiketinde Tire Cevizi, diğerinde Kütahya yazılı. Geçen hafta yaşlı bir adamcağızdan aldığım cevizleri kırıp içlerini kolayca çıkartmak mümkün olmadığı için, sordum cevizci kıza:
'Bunlar, o içi bir türlü çıkmayan cevizlerden olmasın?'
'Hayır' dedi incecik ve kararlı sesiyle, 'onlar çetin ceviz, bunlar değil.'

'Bir kilo alayım' dediğimi anımsıyorum; fakat hangi torbayı gösterdiğimi bilmiyorum. Çünkü son zamanlarda beynimde bu şiddette bir şimşek çakmamıştı!.. Çocukluğumda ağaçlarına tırmanıp taze taze yediğim cevizlerle çetin ceviz arasındaki bağlantıyı ilk kez kurmuştu beynim.

Sevindim, üzüldüm, utandım, terledim... Gün boyu durup durup düşündüm. Çetin ceviz deyimi, kolay kolay alt edilemeyen veya yenilmesi zor biri' olarak kodlanmış belleğime; fakat ceviz ile bağlantısı hiç mi hiç kurulmamış! Yani, sert ve kırılması çok zor cevize ben ömrüm boyunca çetin ceviz diyememişim. Okuyan ve yazanlar bilir bu taşıması zor utanma duygusunu. Kim bilir daha kurulmamış kaç köprü, açılmamış kaç kapı vardır zihnimde, zihinlerde...

Akşamleyin, kitaplığımdaki sözlükleri tekrar gözden geçirme isteği belirdi içimde. Başladım sayfa sayfa sözcük yoklamaya... Ve çok geçmeden, İngilizce bazı sözcüklerin Türkçe karşılıklarını ararken, çok önemli bir kavramla karşılaştım: Zeitgeist... (Zeit=Zaman, Geist= Ruh. Doğrudan çevirisi: Zamanın ruhu...)

2008 Türkiyesindeki parçalanmış ruhun 'ortak ruh'a dönüşmesi sürecine yardımcı olacağını umduğum bu sözcüğü herkesin dikkatine sunuyorum.

Sözlükleri bıraktım bir yana, dönemruh gözlüğümle baktım olaylara ve insanlara. Gördüklerimle sarsıldım: Boşa akan ırmaklarımız gibi, boşa tüketilen çok değerli zihin enerjimiz, kirli ve yıkıcı bir dönemruh 'zeitgeist' oluşturmuş maalesef! Yaratıcılık atmosferi yerine bizi zehirleyen bir havayı soluyoruz milletçe. Bunun kaçımız farkındayız ve farkında olanlardan kaçı bunun kavram olarak bir adı olduğunun ayırtında?..

Düşünen, konuşan, sanat üreten herkese...
Siyasetçilere, siyaset bilimcilere, medya mensuplarına...
Toplum bilimcilere ve toplum mühendislerine sesleniyorum:

Deneyimlemekte olduğumuz entelektüel ve kültürel iklimdeki kuraklık, geçirdiğimiz susuz yazdan çok daha yakıcı, çok daha yıkıcı olmaya başladı... Bu iklim koşullarında ekip biçemez, eksek dahi verim alamayız. Zihinlerimiz köprüler kuramaz; yaratıcı, üretken ve çağı yakalayacak fikir ve düşünceler üretemez; ufuk turlarımız küresel veya evrensel olamaz! Neredesiniz?..
Dönemruhumuz mengeneye sıkışmış ciyak ciyak bağırıyor; yok mu duyanınız!?

Nerede ortak aklımız, nerede kolektif bilincimiz, hangi yöne bakıyor milletçe daha iyiye, daha güzele ve refaha çevirdiğimiz gözlerimiz?!

Lütfen, bu ufkumuzu karartan dönemruhunu değiştirecek, yüzümüzü bilime ve sanata döndürecek yaratıcı düşünceler, öneri paketleri ve sıçrama tahtası olacak projeler üreterek çıkın karşımıza; gündemi yorumlayan ve birbirine söz yetiştiren karşıt gruplar olarak değil.