Dünden bugüne çarşılar ve pazarlar

 Çarşılar ve pazarlar insanlık tarihi kadar eski ticaret alanlarıdır. İnsanoğlu yerleşik düzene geçtikten başta tarım olmak üzere üretime başladıktan sonra ortaya çıkmışlardır. Başlangıçta takas şeklinde alışverişin gerçekleştiği bu mekânlar zaman içinde çarşılara ve pazarlara dönüşmüştür. Çarşılarda insanların ihtiyaç duyduğu işleri yapan, ürünleri üreten meslek grupları kendilerine özgü işyerleri oluştururken, bu meslekleri uygulama ile ilgili belli kurallar geliştirmişler ve gelenekler oluşturmuşlardır. Pazarlarda ise başta tarım olmak üzere üretim yapanlar mevsimlerin özelliğine ürettikleri ürünleri pazarlamışlar, karşılığında çarşılardan ve pazarlardan ihtiyaçları olan ürünleri almışlardır.

Bu alanların yer aldığı alanlar yerleşim yerlerinin özelliklerine göre değişim göstermişlerdir. Yerleşim yerlerinin büyüklüğüne ve gelişmişliğine bağlı olarak bir sistem ve uygulama ortaya koymuşlardır. Şehri kendine özgü yapısını ve renklerini geliştirmişlerdir. Ortaya çıkan pazar o yerde sosyal ve kültürel yaşamda geliştirici ve itici güç haline dönüşmüştür. Artan gelir düzeyine bağlı olarak şehirlerin mimari yapısından tutunda insan yaşamında ilerlemelerin en önemli dayanak noktası olmuşlardır. İnsanlar için en büyük buluşma, tanışma ve yakınlaşma yerleri haline dönüşmüşlerdir.

Çarşı ve pazarlar ekonomik olduğu kadar sosyal ve kültürel hayata zenginlik kazandıran yerler olmuşlardır. Maddi alışverişler ile birlikte kültürel değişimin, görüş alışverişinin gerçekleştiği mekânlar olarak görülmüşlerdir. Yörelerin cazibe merkezi haline gelmişler, İnsan yoğunluklarının artması, ticaretin ve yerleşimin büyümesi güvenlik sorunlarının artmasına neden olurken yönetim ihtiyaçları şehir devletlerinin kurulmasına yol açmıştır. Tarih içinde artan şehir devletleri arasındaki ticaretin artması, ticaret yollarındaki güvenlik ve ticaretin yönetim talebi büyük devletleri ve zaman içinde imparatorlukları tarih sahnesine çıkarmıştır.  

Çevremizdeki antik kentlere, geçmişten iz bırakan eserlere baktığımızda bugün bile göremediğimiz düzende çarşıları, pazarları ve yönetim kurallarını görmekte ve öğrenmekteyiz. Ticaretin gelişmiş olduğu şehirlerde çarşı ve pazarların yapımına nasıl özen gösterildiğini görünce şaşırmaktayız. Birde bu şehirlerdeki yapıları, sosyal ve kültürel alanlar gördüğümüzde hayran kalmaktayız. O tarihteki o teknoloji düzeyine böylesine güzel bir çarşılar ve pazar alanları nasıl tasarlanmış, tüm kültürel yapıları ile böylesi bir şehir nasıl yapılmış demeden edemeyiz. O tarihi şehirlerdeki yaşamı çoğunlukla bu çarşı ve pazarlardaki tarihi bulgu ve belgelerden öğrenmekteyiz.

Büyük şehirlerde çarşı ve pazar mekânları ve kavramları biraz değişime uğramış olsa da tüm şehirlerde çarşı ve pazarlar bugünde benzer görevlerini sürdürmektedir. Çarşı pazarlar bulundukları şehirlerin üretimden sosyal ve kültürel yaşamına kadar tüm renkleri taşımaktadır. Eski ve yeni mekânları ile birlikte toplumun maddi ve manevi anlamda buluşma ve değişim yeri olma özelliğini korumaktadır. Her yöreden, her kesimden insan çarşılarda her gün, pazarlarda belli zaman dilimlerinde ve yerde bir araya gelmektedir.  Geçmişten günümüzü yaşayan renkli bir tablo olan çarşı ve pazarlar en önemli turizm rotaları olma özelliğini taşımaktadır.

Başta İstanbul olmak üzere şehirlerimizi gezen yerli ve yabancı inanların ilgi ile gezdikleri, öğrendikleri fotoğrafladıkları kültür duraklardır. Çünkü o şehri en iyi tanımanın yolu o şehrin çarşı ve pazarını gezmektir. Buralarda atacağınız her adımda yeni renkleri görebilirsiniz. Çekeceğiniz her fotoğraf karesinde duran zamanı gösteren zengin bir tablo elde edebilirsiniz. O şehrin insanlarını kucaklamasanız bile gözleriniz ve sözleriniz ile dokunarak şehrin ruhunu hissedebilirsiniz. Tarihi pazarlarda ve çarşılarda zamanda yolculuk yapıp geçmiş ve geleceği birlikte yaşayabilirsiniz. Eskiyi ve yenini bir karede bulabilirsiniz. Bırakın bir şehri bir ülkeyi bile tanıyabilirsiniz. Çünkü tarih boyunca çarşılar ve pazarlar bir şehrin olduğu kadar ülkenin de gerçeklerinin aynası olmuşlardır.

Lütfen çarşı pazarları farklı bir bakış açısı ile dolaşın. Dünden bugüne çarşıların ve pazarların tarihi görevine nasıl devam ettiğini görün.