Dünyaya örnek proje: Seto İç Denizi'nin temizlenmesi

Japonya’da 1990’lı yılların sonlarında büyük bir çevre projesi başlamış ve Japonlar bir zamanlar güzelliği ve deniz ürünlerinin bolluğuyla ünlü Seto İç Denizi’ni Etkin Mikroorganizmalarla (EM) temizlemeyi başarmışlardır. Projenin başlangıcından bu yana gerek miktar gerekse tür olarak deniz ürünlerinde elde edilen artış ve deniz suyu kalitesindeki iyileşme, projeye destek veren hükümet kurumlarını, belediyeleri, sivil toplum kuruluşlarını ve vatandaşları son derece memnun etmiştir. Bu yüzden, EM'nin kullanımı, Japonya’nın bazı yörelerinde belediye yönetmeliklerine dahi girmiştir. Bu yazıda, bu çevre projesinin nasıl geliştiğini okuyacaksınız ve ülkemizde de çok sayıda bulunan kirlenmiş akarsu ve göllerde de kolayca uygulanabileceğini anlayacaksınız!

Kirli Su Ekolojik Sistemin Temelini Yok Eder

Nehirlerden ve yeraltından çekilen su tarımda, sanayide ve günlük yaşamımızda kullanıldıktan sonra her kullanım şekline bağlı olarak farklı miktarlarda kirlenmekte ve arıtıldıktan sonra (ülkemizde çoğu zaman arıtılmadan) yeniden doğaya dönmektedir.

Su kullanıldıktan sonra çiftçilikte gübre ve böcek ilaçlarından, sanayide kimyasal madde ve ağır metallerden, evde ise deterjanlar ve büyük miktardaki organik maddeden dolayı kirlenmektedir. Kirli su kötü kokulara, çamura, kırmızı ve mavi alglere ayrıca içme suyu rezervi ve balıkçılıkta büyüyen problemlere neden olmaktadır.

Su doğal ekosistemlerde dolaşır ve ekosistemlerin temelini oluşturan çeşitli mikroorganizmalar tarafından temizlenir. Mikroorganizmalar amino asit, şeker ve vitaminler üretir ki fitoplanktonlar da bu maddelelerle beslenir. Fitoplanktonlar ise, küçük hayvanlar ve balıklar için yem olan zooplanktonlar tarafından tüketilir. Sudaki besinler organizmalar tarafından kullanılır ve su arındırılır. Mikroorganizmalar, plankton ve protozoa, sanayi ve evsel atıksuları temizleyen atıksu arıtma tesislerinde belirli bir hızda arıtma amacıyla zaten kullanılmaktadır. Ancak, ülkemizde de örneğin Küçükçekmece ve Bafa göllerinde olduğu gibi, aşırı derecede kirlilik yüklenen doğal su birikintilerindeki mikroorganizmalar bu kirlilikle baş edememekte ve doğal mikroflora değişmekte, anaerobik kokuşma mikroorganizmaları mikrofloraya hakim olmakta ve bu da besin piramidindeki ondan daha büyük ve daha çok çeşitliliği olan organizmaları desteklemesini imkansız hale getirmektedir.

Kirli ve çamur birikmiş sular çok sayıda kokuşarak çürütücü (putrefactive) mikroorganizmayı içinde barındırır. Bunlar, organik maddenin çürüyerek bozunmasını teşvik ederken, dışkı gibi, bozuk yumurta ve soğan hatta kirli çorap gibi iğrenç kokular üretirler. Bu tür bir ortamda sıradan organizmalar için yeterli besin ve oksijen yoktur ve yalnızca sınırlı tür ve sayıda canlıların yaşaması mümkündür.

EM Ekosistemin Temelini Canlandırır

Peki zarar görmüş ekosistemleri nasıl canlandırabiliriz? Basit. EM ya da yararlı mikroorganizmaların uygulanması mikroflorayı zenginleştirecek ve ekosistemlerin tekrar yapılanmasını sağlayacaktır.

Ağustos 2002'de gerçekleştirilen Seto İç Denizi Konferansı, kirlenmiş denizi EM ile canlandırmak için ticari kuruluşlar, eğitim enstitüleri, hükümet görevlileri, işçiler ve bireyler arasındaki işbirliğini geliştirme çalışmalarını başlattı. Bu çevremizi temizlemek için örnek bir harekettir.

Dünyaya Örnek Proje: Seto İç Denizinin Yeniden Canlandırılması

Güzel Bir Denizin Ciddi Boyutta Kirlenmesi

1867’de Japonya’yı ziyaret eden Alman filozofu Ferdinand Von Richthofen bu Deniz için, ²Seto İç Denizi dünyada gördüğüm denizler içindeki en güzel manzaraya sahiptir² diyerek övmüştür. Dünyada diğerleri ile kıyaslandığında çeşitlilik ve her birim alana düşen balık ve deniz kabukluları hasat miktarı açısından en iyisiydi.

Bununla birlikte, Seto İç Denizinin tarihi, Japonya’nın geçmiş 100 yıl içindeki endüstrileşme sürecini yansıtmaktadır. Bölgedeki sanayi tesisleri, savaştan sonra bölgedeki hızlı büyümenin itici gücü olmuş ancak denizi de ciddi boyutlarda kirletmiştir. Seto İç Denizi’ndeki Kirlilik çok ciddi boyutlara ulaşmıştı. Kırmızı algler, balık ve deniz kabuklularına zarar verip öldürüyordu.

Balıkların Yaşayamadığı Temiz Su

Bu denizin kirlenmesinin pek çok ve karmaşık sebepleri vardır: büyük miktarlardaki deniz kumunun taşınması, deniz kıyılarının ıslahı; ev, fabrika ve çiftlik alanlarından gelen atıksuyun denize boşaltılması. Modern atıksu arıtma tesislerinde atıksuyun klorla dezenfekte edilmesi sonucu, su kirliliğinin bir göstergesi olan BOİ azaltılmıştır. Ancak balıkçılar ²Su temiz fakat balıklar yaşayamıyor² diye yakınmaktadırlar.

Yamaguchi Üniversitesi Mühendislik Fakültesinde çalışan Prof Dr Ukita klor gibi kimyasal maddelerin su ekosistemlerine zarar verdiği konusuna dikkat çekmektedir. Ayrıca her birimizin çevresel problemler konusunda çok az bilinçli olduğumuzun altı çizilmektedir.

Yeni Sektörler Arası Ortaklık

Yerel hükümetleri de kapsayan çeşitli organizasyonlar ve bireyler Seto İç Denizini canlandırmaya çalışmaktadır. Bazıları 1990’larda bireysel olarak EM’yi kullanmaya başladılar. Gruplar arasındaki işbirliği bir ağ ile geliştirildi. Ağustos 2002’de bu bölgede çeşitli sektörlerden insanları ve organizasyonların katılımıyla Seto İç Denizini canlandırma amacıyla beraber çalışmak için Seto İç Denizi Çevre Konferansı düzenlendi.

Konferans benzer sorunlarla karşı karşıya olan toplumları onlara bilgi vererek global çevreyi canlandırmaya katkıda bulunma amacını gütmekteydi.

Geniş bir alan üzerindeki çevreyi canlandırmak için değişik sektörlerin birbirleri ile işbirliği içinde çalışması belki de dünyada ilk kez gerçekleşmektedir. Yerel yönetimler, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları, balıkçı kooperatifleri, ticari kurumlar ve vatandaşlar bu harekete katıldılar. Bu bölgede doğan ünlü bir ressam ve Tokyo Ulusal Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde Rektör olan Mr. Ikuo Hirayama, Konferansa onursal başkan olarak hizmet etmek için gönüllü oldu ve ayrıca pek çok ünlü bu harekete destek verdi.

Neden EM?

Seto İç Denizini canlandırmak için gayret sarf etmiş insanlar arasındaki bir olay EM Teknolojisine karşı büyük ilgi uyandırdı.

Her şey Utsumi Kasabası’nda yosun yetiştirmekte olan Bay Isao Kaneda’nın başına gelen bir olayla başladı. Yosun yetiştirilmesinde kullanılan asit ve diğer kimyasal maddelerin çevre açısından sorun teşkil ettiği yıllar boyunca belirtilmiştir. Bay Kaneda da köpük giderici madde ve klor kullanmaktaydı. Fakat Denizi kirlettiğini fark edince bütün kimyasal maddeleri kullanmayı bıraktı ve 1997’de yosun yetiştirilmesi ve işlenmesi için EM kullanmaya başladı.

EM’nin etkileri çok hızlı ve şaşırtıcıydı. Bay Kaneda, yüksek kalitede kurutulmuş yosun üretiminde başarıya ulaştı. Ayrıca fabrikasından denize atıksuları taşıyan kanallarda birikmiş olan 70 cm derinliğindeki çamur sadece 3 ay içerisinde kayboldu. Daha önceleri yosunları temizlemek için büyük miktarlarda deniz suyu ve taze su kullanmaktaydı ve bu yüzden, atıksu kanallarında çamur oluşmuştu. Biriken çamurun temizlenmesi 50-60 milyon Yen maliyet getirecekti. Ancak bu masrafın yapılmasına gerek kalmadan, EM, bu çamuru yok etti.

EM katılmış atıksu denize döküldü ve gelgitler ve akıntılar sayesinde diğer yerlere yayıldı. Bu bölgede su kalitesinin artması ve Utsumi Kasabasının kıyılarında büyük miktarda Japon midyelerinin tekrar görülmesinin nedeni de budur. 1997’de, 40 bot tarafından toplanan Japon midyesi satışları toplam 40 milyon Yen’i buldu. Bir sonraki yıl midye toplama alanı, Inno ve Hyakkan Adaları ve Utsumi’den gelgitin aktığı Okoyama Bölgesi kıyılarına kadar genişledi. O zamanda 150 bot Japon midyesi toplamak için denize açıldı ve satışları 100 milyon Yen’e ulaştı. 1997’den önce ard arda 2 yıl aynı bölgede hiç Japon midyesi bulunamadığı için, olayın içinde olan balıkçılar artışın tek olası sebebinin EM olduğunu söylediler.

2000’de bir önceki yıla göre yakalanan ançüvez miktarı ikiye katlandı; yakalanan tüm ahtapot, mürekkep balığı, yengeç, karides ve deniz salatalığı miktarı arttı. Su kirliliğinden dolayı iyice azalmış (Japonca adı “Asari”) olan deniz istridyesi ya da diğer bir deyişle kısa boyunlu deniz istridyesi Onomichi Kenti kumsalında yeniden görünmeye başladı. Deniz istridyesi toplayanların sayısı dört yıl öncesine kıyasla beş kat arttı. Samba Balıkçılar Kooperatifi Başkanı Mr. Michiyoshi ² Ekosistemde daha önce kopan halka tamir edildi² diye beyanat verdi.

Seto İç Denizi Boyunca EM’yi Destekleyen Belediyeler

Utsumi kentinde, Belediye ve semt sakinlerinin yarısını içeren kadın birlikleri atıksu ve denizi temizlemek için EM kullanımını desteklemektedirler. Bay Kaneda’nın EM ile yaşadığı deneyimi öğrendikten sonra eylemleri daha da etkinleşti.

Bay Kaneda olayından ilham alan Onomichi, Innoshima, Akitsu, Kwajiri, Yasuura ve Hiroshima belediyeleri kendi sınırları içindeki halkın EM kullanmasını teşvik ettiler.

Akitsu Belediyesi toplam ev sayısının yaklaşık %60’ına karşılık gelen 2.500 eve bedava EM dağıtımına başladı. Aralık 2002’de kasabadaki tüm evlerde su kirliliğini önlemek için EM kullanılmasına dair yönetmeliği yürürlüğe soktu. Bu yönetmelik haberi tüm Japonyadaki belediyeler arasında heyecan yarattı ve bir çok belediye Akitsu’yu ziyaret etmeye başladı.

Yamaguchi ilindeki Tachibana Kasabasında, Belediye başkanı, Seto İç Denizini temizlemek için yöre sakinlerini de kapsayan çeşitli sektörler arasında EM kullanımı için öncülük etmektedir.

Doğanın Gücüyle Doğayı Temizleme

Ehime İlindeki Ohmishima Adasında, Kamiura ve Osmishima kasabaları 5-6 Eylül 2002’de gerçekleştirilen Seto İç Denizi Birinci Çevre Forumuna ev sahipliği yaptı. Foruma memurlar, balıkçılar, araştırmacılar, sivil toplum kuruluşları, ticari kurumlar ve eğitim kurumları katıldı.

Hiroshima Teknoloji Enstitüsünde profesör olan Dr. Taketo Nakano ²Doğanın ekolojik dengesini yine doğanın gücü ile restore etmeliyiz. Kimyasal maddelere bağlı kalmamalıyız ve doğadaki maddeleri kullanmalıyız.² dedi. Yamaguchi Universitesinden Dr. Ukita ²EM Dünyayı değiştirmek için potansiyel güce sahiptir² dedi.

Halen, EM’nin deniz canlıları ve deniz yatağında biriken çamur üzerinde etkilerini araştıran bir çalışma başlamış bulunmaktadır.

Hiroshima’daki insanlar, “21. yüzyılda Dünya Barışı” için güzellikleri geliştirmede; iş çevreleri, eğitim kurumları, belediyeler ve yurttaşlar arasında yeni işbirliği olanaklarının kurulmasına EM’in katkısı konusunda büyük umutlar beslemektedirler.

Yapılan Çalışmalardan Örnekler

Okul Çocukları Kasabayı Değiştirdi (Ehime Bölgesi Kamiura kasabası)

Set çevresindeki bir nehir ağzı çamurla kaplıydı. Kamiura İlköğretim Okulundaki öğrenciler çamuru azaltmak için EM kullanarak belediyelere ve kasaba sakinlerine ilham kaynağı olmuştur. Şu anda tüm kasaba, kötü kokuları ve çamuru azaltmak ve ekosistemi restore etmek için EM kullanmaya başladılar. Bu eylem tüm komşu belediyelere ve Ohmishima Adasına yayıldı. Nehrin ağzı temizlenince, balık ve deniz kabukları geri döndü!

Kale Hendeğinde Biriken Çamur % 50 Oranında Azaltıldı (Ehime Bölgesi Imabari kenti)

Sivil toplum Kuruluşları üyeleri, Seto İç Denizi’ne bağlı kirlenmiş Imabari Kale hendeğine haftada bir kez EM uyguladı. Kötü kokular yok edildi ve hendekteki çamur %50 azaltıldı. Artık hendekte Siyah Çipuralar tutulabiliyor çünkü balıklar artık kötü kokmuyorlar. Ekosistemin iyileştiğini gösteren karidesler ve gizzardlar bol miktarda görülmektedir. Bu çalışmada bir çok insan hendeği temizlemek için gönüllü oldu.

Pek çok Belediye Tesisinde EM kullanılıyor (Yamaguchi Bölgesi, Tachibana Kasabası)

Kasaba çöp imha fabrikasını da içine alan bir çok belediyeye ait tesislerde EM kullanılmaktadır. Şehir merkezleri, oturmaya ayrılmış alanlar ve derelerin kasabaya giriş kısımları gibi 15 yere 1 tonluk depolar halinde EM Aktif yapma tankları yerleştirildi (EM aktifleştirildikten sonra kullanılmaktadır). Üretilen EM aktif, derelerin ve denizin içine dozajlanmaktadır. Kasaba sakinlerinin yaklaşık %60’ı, EM aktifi belediyeden ücretsiz olarak alıp, evlerinde günlük yaşamlarında kullanmaktadırlar. Sonuçta EM ile arındırılmış evsel atıksular, atıksu arıtma tesisine oradan da akıp denizin temizlenmesine katkıda bulunuyor. Hem atıksu arıtma tesisi iyi çalışıyor hem de deniz arıtılmış oluyor.

Evlerin % 60’ı EM Kullanıyor (Hiroshima Bölgesi, Akitsu Kasabası)

1 Aralık 2002’de, Belediye, su kirliliğini önlemek amacıyla kasaba sakinlerinin EM kullanmaları için yönetmelik yayınladı. Bunun sonucu, belediye ile kasaba sakinleri arasında başarılı bir işbirliği başladı. Belediye, EM aktifi kasaba sakinlerine ücretsiz dağıtmakta ve evlerin %60’ı günlük olarak EM’yi kullanmaktadır. Deniz ürünlerinin özellikle de kültür istridyesinin kalitesinde artış gözlenmiştir.

Japonya’daki ilk Organik Yosun Üretimi (Hiroşima, Utsumi Kasabası)

Kasaba EM aktif üretmek için bir depo inşa etti ve rezervuarlardaki kötü kokuları gidermek ve gelgit alanlarındaki çamurları yok etmek için EM aktif kullandı. Gayretleri çok başarılı oldu. Ayrıca, organik yosunları işlemek için kullanılan büyük miktardaki EM’li su Seto İç Denizi’ne aktı ve yayıldı. Bu da daha temiz bir çevrenin oluşması; deniz salatalığı, ahtapot, kalamar, su yengeçleri ve karides gibi deniz ürünlerinin çeşitliliğinin ve miktarlarının artması ile sonuçlandı.