Duygusal zekâsı yüksek insanların ortak özellikleri

1940’lı yıllarda Harvard Üniversite mezunu doksan beş kişinin, mezun olduktan yıllar sonraki yaşamlarının ne durumda oldukları incelendi. IQ*’ları (analitik zekâları) ortalamanın çok üzerinde olarak kabul edilen bu kişilerin okul hayatlarında olduğu gibi yaşamda da başarılı olacaklarına dair genel bir kanı vardı fakat araştırma gözlemleri hiçte beklendiği gibi olmadı. Birçoğunun hayatlarından hoşnut olmadıkları, kimilerinin evlenip evliliklerini devam ettiremediklerini, kimilerinin psikolojik bir takım sorunlardan dolayı tedavi oldukları, kimilerinin ise iş hayatları dışında başka alanlarda ciddi başarısızlıklar yaşadıkları ortaya çıktı. Bu araştırma sonuncuda, "zeki" olmanın mutlu ve başarılı bir birey olmak için tek başına yeterli olmadığı çarpıcı bir şekilde anlaşıldı.

Mutlu ve başarılı olabilmek için bir insanda IQ’nun yanı sıra EQ**’nun da -diğer bir adıyla duygusal zekânın- bulunması gerektiği, hatta kendini ifade edebilmek ve yönetebilmek, ilişki kurabilmek ve sürdürebilmek gibi konularda duygusal zekânın analitik olandan çok daha önemli bir rol oynadığına dair sonuçlar ortaya çıktı.

Zaman içerisinde duygusal zekânın hayatın farklı alanlarındaki önemi gitgide fark edilmeye başladı. Örneğin, günümüzde pek çok global şirket personel alımlarında, başvuru yapan adayların analitik zekalarının yanı sıra duygusal zekalarının da gelişmiş olmasına dikkat etmeye başladılar ve işe alım sürecinde adaylara, duygusal zekalarını ölçen bir takım test ve anketler uygulama kararı aldılar.

Peki, başarılı ve mutlu bir yaşam sürmede bu denli önemli bir yere sahip olan duygusal zekâ nedir? Duygusal zekâ en genel anlamıyla, kişinin duygularının farkında olması ve onları yönetebilmesi olarak tanımlansa da birçok kişisel gelişim alanını kapsamaktadır.

Duygusal zekâları gelişmiş olan kişilerin başlıca özellikleri:

1. İçgörüleri gelişmiştir: İçgörü, kişinin kendi duygu, düşünce ve davranışlarına dışarıdan bakabilme becerisidir. İçgörüden yoksun kişiler; duygu, düşünce ve davranışlarının sonucunu önceden kestiremezler ve hayatlarında sürekli olarak tekrarlayan hatalı davranışları sergilerler. Duygusal zekâsı gelişmiş bir birey ise kendine dışarıdan bakabilir, yeri geldiğinde kendine eleştirmekten ve hatalarını kabul etmekten çekinmez. Böylelikle değişime ve gelişime açık bir konumdadır.

2. Olumsuz duygularla baş etme becerileri gelişmiştir: Duygusal zekâsı gelişmiş bir birey, herkes gibi olumsuz bir takım duygular hissedebilir ancak hissettiği bu duyguları mümkün olduğunca kontrollü bir alanda ve kısa bir zaman aralığında yaşar. Olumsuz duygular hissetmesine neden olan olayın kaynağı fark ederek mümkün olduğunca kendisini hissettiği bu duygusal alandan uzaklaştırmaya yönelik makul ve mantıklı baş etme becerileri kullanabilir.

3. İletişim becerileri gelişmiştir: Duygusal zekası gelişmiş bir birey; kendini doğru bir şekilde ifade edebilir, başkalarını etkin bir şekilde dinlemesini bilir, başkalarıyla sağlıklı bir zeminde iletişim gerçekleştirebilir ve empati kurabilir. Bu yönüyle çevresindeki insanlarla  girdiği ilişkilerde genellikle çatışma yaşamaz, çatışmaya mahal verebilecek bir durumu fark ettiğinde olayı oldukça sağduyulu bir şekilde ele alarak ortamı yatıştırmasını bilir.

4. Özgüvenleri gelişmiştir: Duygusal zekâsı gelişmiş bir bireyin kendine olan güveni de gelişmiş bir durumdadır. Her ortamda ve herkesin karşısında kendisini rahatça ifade edebilir. Bir haksızlığa maruz kaldığını düşündüğünde saldırgan bir tutum sergilemeden ya da kabalaşmadan hakkını arayabilir. Otorite ya da toplum baskısı karşında kendisini ezdirmez ve kişiliğinden ödün verecek davranışlarda bulunmaz.  Gerektiğinde “hayır” demesini bilir. Oldukça girişkendir ancak bunu yaparken kendi kapasitesinin ve sınırlarının da farkındadır.

5. Problem çözme becerileri gelişmiştir: Duygusal zekâsı gelişmiş bir birey, hayatında yaşadığı problemlerle yüzleşme cesareti gösterir ve probleme yönelik gerekli sorumlulukları alır. Analitik zekâsını da devreye sokarak yaşadığı problemin; etkilerini, kaynağını, çözüm engellerini ve olası çözümlerini analiz edebilir. Gerektiğinde duygusallığa yer bırakmadan problemin çözümüne yönelik değişiklikleri yerine getirir ve alınması gereken önlemleri alır.

6. İradeleri ve karar verme becerileri gelişmiştir: Duygusal zekası gelişmiş bir birey güçlü bir iradeye sahiptir, bu yönleriyle gerektiğinde inisiyatif almaktan çekinmez. Karar vermesi gereken durumlar söz konusu olduğunda verilecek kararının artısını ve eksisini de hesaba katarak karar verir. Karar verme aşamasında herhangi bir ikileme ya da çelişkiye düşmeden tutarlı davranışlar sergiler. Verdiği kararlar birtakım olumsuz sonuçlar doğurduğunda bunun sorumluluğunu almaktan ve bedelini ödemekten çekinmez.

7. Potansiyellerini hayata taşımasını bilirler: Duygusal zekâsı gelişmiş bir birey,  kapasitesinin ve yeteneklerinin farkındadır. Yeteneği doğrultusunda bir meslek seçerek ya da o alanda üretken eylemler içine girerek topluma yararlı olabilecek işler çıkartır. Bu yönleriyle oldukça çalışkan ve üretkendir.

* Intelligence Quotient

** Emotional Quotient

Ümit AKÇAKAYA

Uzm. Psik. Dan.