Eğitim hakkı

Eğitim insanın yaradılışında var olan bütün bilgi ve kabiliyetleri baz alarak onu yönlendirmek, geleceğe hazırlamak, hayatı boyunca gerekli bilgiyi nasıl elde edeceğini öğrenmesine yardımcı olmaktır. Öğretim ise bilgiyi bulmak, kazanmak, bilgiyi kazanma yolunun ve kazanılan bilgiyi hafızada tutarak yeri geldiğinde kullanabilmek için hatırlamaktır. Bu anlamda eğitim irfanı, öğrenim ise kültürü geliştirir.[1]      

İnsanlar tek başlarına yaşayabilmeleri ve toplum dışında kalmayacağından, toplumun kurallarına uymak ve bu kuralları gerçekleştirmek için devleti ortaya çıkarmışlardır. Devlette toplum kurallarını düzenlemiş ve hangi hakların kullanılacağını tespit etmiştir. Sosyal devlet anlayışının gelişmesiyle devletin önemli görevlerinden biri de topluma eğitim hizmeti sunulması olmuştur. Sosyal devlet eğitim ve öğretimi devletin başta gelen ödevi sayar ve tüm vatandaşların eşit imkânlar içinde, bilime dayalı düşündüren, bilinçlendiren, yaratıcı, barışçı, laik ve demokratik eğitim görmesini sağlamaktır. Bu cümleden olmak üzere fırsat eşitliğini ve eğitimin toplumla bütünleşmesini sağlamak sosyal devletin görevleri arasındadır. Devletin eğitimi parasız yapması eğitim faaliyetlerinin planlanması, eğitim kurumlarını yurt çapına yayması mesleki ve teknik eğitime ağırlık verilmesi devletin başlıca görevleridir.[2]

Eğitim ve öğretim hakkı başıboş bırakılmayacak kadar önemli bir hak olduğu için devlet bunu güvenlik içinde yapılmasını sağlamaktadır.[3] Devletler eğitim hizmetlerini sunmayı kabul etmişler ancak bu hizmetin nasıl sunulacağı, muhtevası, hedefleri tartışılmaya devam edilmektedir. Otoriter rejimler iyi ve uysal vatandaş yetiştirme eğilimi içindedirler totaliter rejimler halkın rejime olan bağlılığını sağlamak için eğitim tamamen ideolojik hedeflere varmak için hayalî değerlere önem vermekte ve eğitim faaliyetlerini bu hedeflere varmak için kanalize etmektedir. Bu anlayışlar gelişmekte olan ülkelerde halen devam etmektedir.[4] Tüm bunlara rağmen eğitimin çok yönlü amaçları vardır. İnsan hakları, özgürleşme ve bireyselleşmenin gelişmesi ile eğitimin sınırlarının yeniden belirlenmesi çabaları da artmıştır. Bugün çağdaş demokrasilerde iyi vatandaş yetiştirmeyi hedefleyen eğitim programları yerine; daha bireyci, özgür, evrensel iyi insan ve uzman insan yetiştirmeyi hedefleyen sistemler ağırlık kazanmıştır. Özellikle fertlerin değerlerini gözeten, aile ve ferdin taleplerini nazara alan müfredat programları ön plana çıkmıştır.[5]

1) EĞİTİM HAKKI İLE İLGİLİ ULUSLARARASI DÜZENLEMELER:

A) İNSAN HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİ:

Bu konuyla ilgili düzenlemeler ilk defa 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Bildirgesindedir.

Madde18:

Her şahsın, fikir, vicdan ve din hürriyetine hakkı vardır; bu hak, din veya kanaat değiştirmek hürriyeti, dinini veya kanaatini tek başına veya topluca, açık olarak veya özel surette, öğretim, tatbikat, ibadet ve ayinlerle izhar etmek hürriyetini içerir.

Madde 26: 

1. Her şahsın öğrenim hakkı vardır. Öğrenim hiç olmazsa ilk ve temel safhalarında parasızdır. İlköğretim mecburidir. Teknik ve mesleki öğretimden herkes istifade edebilmelidir. Yüksek öğretim, liyakatlerine göre herkese tam eşitlikle açık olmalıdır.

2. Öğretim insan şahsiyetinin tam gelişmesini ve insan haklarıyla ana hürriyetlerine saygının kuvvetlenmesini hedef almalıdır. Öğretim bütün milletler, ırk ve din grupları arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu teşvik etmeli ve Birleşmiş Milletlerin barışın idamesi yolundaki çalışmalarını geliştirmelidir.

3. Ana baba, çocuklarına verilecek eğitim türünü seçmek hakkını öncelikle haizdirler.[6]

B)BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ:

Madde-28:
1. Taraf Devletler, çocuğun eğitim hakkını kabul ederler ve bu hakkın fırsat eşitliği temeli üzerinde tedricen gerçekleştirilmesi görüşüyle özellikle:

İlköğretimi herkes için zorunlu ve parasız hale getirirler;

Orta öğretim sistemlerinin genel olduğu kadar mesleki nitelikte de olmak üzere çeşitli biçimlerde örgütlenmesini teşvik ederler ve bunların tüm çocuklara açık olmasını sağlarlar ve gerekli durumlarda mali yardım yapılması ve öğretimi parasız kılmak gibi uygun önlemleri alırlar;

Uygun bütün araçları kullanarak, yüksek öğretimi yetenekleri doğrultusunda herkese açık hale getirirler;

Eğitim ve meslek seçimine ilişkin bilgi ve rehberliği bütün çocuklar için elde edilir hale getirirler;

Okullarda düzenli biçimde devamın sağlanması ve okulu terketme oranlarının düşürülmesi için önlem alırlar.

2. Taraf Devletler, okul disiplinin çocuğun insan olarak taşıdığı saygınlıkla bağdaşır biçimde ve bu Sözleşmeye uygun olarak yürütülmesinin sağlanması amacıyla gerekli olan tüm önlemleri alırlar.

3. Taraf Devletler eğitim alanında, özellikle cehaletin ve okuma yazma bilmemenin dünyadan kaldırılmasına katkıda bulunmak ve çağdaş eğitim yöntemlerine ve bilimsel ve teknik bilgilere sahip olunmasını kolaylaştırmak amacıyla uluslararası işbirliğini güçlendirir ve teşvik ederler. Bu konuda, gelişmekte olan ülkelerin gereksinimleri özellikle gözönünde tutulur.

Madde -29:                      
1. Taraf Devletler çocuk eğitiminin aşağıdaki amaçlara yönelik olmasını kabul ederler;

Çocuğun kişiliğinin, yeteneklerinin, zihinsel ve bedensel yeteneklerinin mümkün olduğunca geliştirilmesi;

İnsan haklarına ve temel özgürlüklere,Birleşmiş Milletler Andlaşmasında benimsenen ilkelere saygının geliştirilmesi;

Çocuğun ana-babasına, kültürel kimliğine, dil ve değerlerine, çocuğun yaşadığı veya geldiği menşe ülkenin ulusal değerlerine ve kendisininkinden farklı uygarlıklara saygının geliştirilmesi;

Çocuğun, anlayışı, barış, hoşgörü, cinsler arası eşitlik ve ister etnik, ister ulusal, ister dini gruplardan, isterse yerli halktan olsun, tüm insanlar arasında dostluk ruhuyla, özgür bir toplumda, yaşantıyı, sorumlulukla üstlenecek şekilde hazırlanması;

Doğal çevreye saygısının geliştirilmesi,

2. Bu maddenin veya inci maddenin hiçbir hükmü gerçek ve tüzel kişilerin öğrenim kurumları kurmak ve yönetmek özgürlüğüne, bu maddenin 1 inci fıkrasında belirtilen ilkelere saygı gösterilmesi ve bu kurumlarda yapılan eğitimin Devlet tarafından konulmuş olan asgari kurallara uygun olması koşuluyla, aykırı sayılacak biçimde yorumlanmayacaktır.[7]

C)BİRLEŞMİŞ MİLLETLER EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLARA İLİŞKİN SÖZLEŞME:

Madde-13:

1.Bu Sözleşme'ye Taraf Devletler, herkesin eğitim görme hakkına sahip olduğunu kabul ederler. Taraf Devletler, eğitimin, insanın kişiliğinin ve onur duygusunun tam olarak gelişmesine yönelik olacağı ve insan hakları ile temel özgürlüklere saygıyı güçlendireceği hususunda mutabıktırlar. Taraf Devletler, ayrıca, eğitimin, herkesin özgür bir topluma etkin bir şekilde katılmasını sağlayacağı, tüm uluslar ve tüm ırksal, etnik ve dinsel gruplar arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu geliştireceği ve Birleşmiş Milletlerin barışın korunmasına yönelik faaliyetlerini güçlendireceği hususlarında mutabıktırlar.

2. Bu Sözleşme'ye Taraf Devletler, bu hakkın tam olarak gerçekleştirilmesi amacı ile aşağıdaki hususları kabul ederler:

İlköğretim herkes için zorunlu ve parasız olacaktır;

Teknik ve mesleki eğitim de dâhil olmak üzere, orta öğretimin çeşitli biçimlerinin, her türlü uygun yöntemle ve özellikle parasız eğitimin tedricen yaygınlaştırılması yoluyla herkes için açık ve ulaşılabilir olması sağlanacaktır;

Yüksek öğretimin, özellikle parasız eğitimin tedricen geliştirilmesi yoluyla, kişisel yetenek temelinde herkese eşit derecede açık olması sağlanacaktır;

İlköğretim görmemiş ya da ilköğretimi tamamlamamış olanlar için temel eğitim elden geldiğince teşvik edilecek veya yoğunlaştırılacaktır;

Her düzeyde okullar sisteminin geliştirilmesi aktif bir şekilde yürütülecek, yeterli bir burs sistemi yerleştirilecek ve öğretim personelinin maddi koşulları sürekli olarak iyileştirilecektir.

3. Bu Sözleşme'ye Taraf Devletler, ana-babaların veya -bazı durumlarda-  yasal yoldan tayin edilmiş velilerin çocukları için, kamu makamlarınca kurulmuş okulların dışında, Devletin koyduğu ya da onayladığı asgari eğitim standartlarına uygun diğer okulları seçme özgürlüğüne ve çocuklarına kendi inançlarına uygun dinsel ve ahlaki eğitim verme serbestliklerine saygı göstermekle yükümlüdürler.

4. Bu maddenin hiç bir hükmü, bireylerin ve kuruluşların eğitim kurumları kurma ve yönetme özgürlüklerini kısıtlayacak şekilde yorumlanamaz; bu özgürlüğün kullanılması, daima, bu maddenin 1. fıkrasında ortaya konmuş olan ilkelere uyulmasına ve böyle kurumlarda verilen eğitimin Devlet tarafından belirlenebilecek asgari standartlara uygun olması gereğine bağlıdır.[8]

D) EĞİTİMDE AYRIMCILIĞA KARŞI SÖZLEŞME:

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu [UNESCO] tarafından 14 Aralık 1960 tarihli Genel Toplantı’da kabul edilmiştir.

Madde-1:

1. Bu Sözleşme’nin amacı bakımından “ayrımcılık” terimi; ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya başka bir görüş, ulusal veya toplumsal köken, ekonomik koşul ya da doğum temeline dayanan, eğitimde muamele eşitliğini engelleyen veya ortadan kaldıran veya bunu amaçlayan ve özellikle:

Herhangi bir kişiyi ya da grubu her düzeyde ya da herhangi bir türde eğitime erişimden mahrum bırakmak;

Herhangi bir kişiyi ya da grubu, daha düşük standartta bir eğitime sınırlamak;

Bu Sözleşme’nin 2. maddesinin hükümleri saklı kalmak üzere kişiler ya da gruplar için ayrı eğitim sistemleri veya kurumları kurmak ya da sürdürmek; ya da

Herhangi bir kişi ya da grubu, insan onuruyla bağdaşmayan koşullara maruz bırakmak üzere yapılan herhangi bir dışlama, dışarıda bırakma, sınırlama veya tercih içerir.

2. Bu Sözleşme’nin amacı bakımından “eğitim” terimi eğitimin tüm tür ve seviyelerini kasteder ve eğitime erişimi, eğitimin kalitesini ve standartlarını ve hangi koşullar altında verilmesi gerektiğini içerir.

Madde-2:

Bir devlet tarafından izin verilmesi halinde, aşağıdaki durumlar bu sözleşme’nin

1. maddesi anlamında ayrımcılık oluşturmayacaktır:

Eğitimden eşit yararlanma olanağı sunmak, öğretim elemanlarına ek olarak okul binalarının ve malzemelerinin standartlarının da aynı nitelikte olmasını sağlamak ve aynı ya da eş değerde ders görme fırsatı sunmak koşuluyla, her iki cinsiyetten öğrenciler için ayrı eğitim sistemlerinin veya kurumlarının kurulması ya da sürdürülmesi;

Katılımın ya da devamın isteğe bağlı olması ve sunulan eğitimin yetkili makamlar tarafından aynı düzeydeki eğitim için belirlenebilecek ya da onaylanabilecek standartlara uyması koşuluyla, öğrencilerin ebeveynlerinin ya da vasilerinin isteklerine uygun bir eğitim vermek üzere din ve dil gerekçeleriyle ayrı eğitim sistemlerinin veya kurumlarının kurulması ya da sürdürülmesi;

Herhangi bir grubun dışlanmasını değil, kamu makamlarınca sağlananlara ek eğitim kolaylıkları sağlamayı amaçlaması ve bu amaç uyarınca çalışması ve sunulan eğitimin yetkili makamlar tarafından aynı düzeydeki eğitim için belirlenebilecek ya da onaylanabilecek standartlara uyması koşuluyla özel eğitim kurumlarının kurulması ya da sürdürülmesi.

Madde-3:

Bu Sözleşme’nin anlamı çerçevesinde ayrımcılığı ortadan kaldırmak ya da önlemek için, Taraf Devletler ayrıca;

Eğitimde ayrımcılık içeren her türlü yasa hükmünü ve idari talimatı kaldırmayı ve idari uygulamaya son vermeyi,

Öğrencilerin eğitim kurumlarına alınmasında hiçbir ayrım yapılmamasını, bunu gerektiğinde yasalarla güvence altına almayı,

Okul ücretleri ve öğrenci bursları ya da öğrencilere sağlanan diğer yardımlar ve yabancı ülkelerde öğrenimini sürdürmek için gerekli izinler ve imkânlar bakımından kamu makamları tarafından yetenek ve ihtiyaca dayalı olanlar dışında uyruklar arasında hiçbir muamele farklılığına izin vermemeyi,

Kamu makamları tarafından eğitim kurumlarına sağlanan herhangi bir yardım konusunda, sadece öğrencilerin belli bir gruptan olmalarına dayanılarak herhangi bir kısıtlama ya da üstün tutmaya izin vermemeyi,

Ülkelerinde oturan yabancı uyruklulara kendi vatandaşlarına sağladığı eğitim olanaklarının aynısını sağlamayı taahhüt ederler.

Madde-4:

Bu Sözleşme’ye Taraf Devletler, ayrıca koşullara ve ulusal geleneklere uygun yöntemlerle

Eğitim konusunda fırsat ve muamele eşitliğini geliştirmeye ve özellikle;

İlköğretimi ücretsiz ve zorunlu, ortaöğretimi değişik biçimleriyle genellikle herkesin yararlanabileceği ve erişebileceği, yükseköğrenimi bireysel yetenek temelinde herkesin eşit olarak erişebileceği şekilde gerçekleştirmeye ve kanunla öngörülmüş okula gitme yükümlülüğüne herkesçe uyulmasını temin etmeye,

Aynı düzeydeki tüm kamu eğitim kurumlarında eğitim standartlarının ve yine sağlanan eğitimin niteliğine ilişkin koşulların eş değer olmasını güvence altına almaya,

İlköğretim eğitimi görmemiş ya da ilköğretim eğitiminin tümünü tamamlamamış kimselerin eğitilmesini ve bu kişilerin kişisel yeteneklerine göre eğitimlerini sürdürebilmelerini uygun yöntemlerle teşvik etmeye ve artırmaya,

Öğretim mesleği için ayrımcılık gözetmeksizin eğitim olanağı sağlamaya yönelik bir ulusal politika belirlemeyi, geliştirmeyi ve uygulamayı taahhüt ederler.

Madde-5:

1. Bu Sözleşme’ye Taraf Devletler, aşağıdaki konularda anlaşmışlardır:

Eğitim insan kişiliğinin tam gelişmesine ve insan hakları ve temel özgürlüklere saygının güçlenmesine yönelik olmalı, tüm uluslar, ırk ve din grupları arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu desteklemeli ve Birleşmiş Milletlerin barışın korunması yolundaki etkinliklerini daha da ileri götürmelidir.

Ebeveynlerin ve uygulandığı yerlerde vasilerin, ilk olarak, çocukları için yetkili makamlarca belirlenebilecek ya da onaylanabilecek asgari eğitim standartlarına uymakla birlikte kamu makamlarınca yönetilenlerden başka kurumları seçme özgürlüğüne saygı göstermek ve ikinci olarak, devlette yasaların uygulanmasında izlenen usullerle tutarlı olmak koşuluyla çocuklarının kendilerinin [ebeveynlerin ve vasilerin] inançlarına uygun şekilde din ve ahlâk eğitimi almalarını güvence altına almak ve hiç kimsenin ya da kişi grubunun kendi inancıyla bağdaşmayan din eğitimi görmeye mecbur bırakılmaması temel ilkedir.

Ulusal azınlık üyelerinin, okullarının yönetimi dâhil kendi eğitim etkinliklerini yürütme ve her devletin eğitim politikasına bağlı olarak kendi dillerini kullanma ya da öğretme haklarını tanımak temel ilkedir. Bununla birlikte:

Bu hak, bu azınlık üyelerini bir bütün olarak topluluğun kültür ve dilini anlamaktan ve topluluk etkinliklerine katılmaktan alıkoyacak veya ulusal egemenliğe zarar verecek biçimde kullanılmaz.

Eğitim standardı, yetkili makamlarca belirlenen ya da onaylanan genel standarttan düşük olamaz.

Bu okullara devam isteğe bağlıdır.

2. Bu Sözleşme’ye Taraf Devletler, bu maddenin 1. fıkrasında beyan edilen ilkelerin

Uygulanmasını güvence altına almak için gereken tüm önlemleri almayı taahhüt ederler.

Madde-6:

Taraf Devletler, bu Sözleşme’yi uygularken, bundan böyle eğitimde ayrımcılığın farklı biçimlerine karşı ve eğitimde fırsat ve muamele eşitliğini güvence altına almaya yönelik alınacak önlemleri saptamak amacıyla Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Genel Konferansı tarafından benimsenen tavsiyelere en büyük özeni göstermeyi taahhüt ederler.[9]

E) KADINLARA KARŞI AYRIMCILIĞIN ÖNLENMESİ BİLDİRGESİ:

Madde-9:

Evli olsun veya olmasın, kız çocuklarının ve kadınların tüm eğitim seviyelerinde, başta aşağıdaki hususlarda olmak üzere, erkeklerle eşit haklara sahip olmasını sağlamak için gerekli bütün tedbirler alınacaktır:

Üniversiteler ve mesleki, teknik ve yüksek teknik okullar da dahil olmak üzere tüm eğitim kurumlarına erişim ve bu kurumlarda eğitim alma konularında eşit şartlar;

Söz konusu kurumlarda karma eğitim mevcut olsun veya olmasın, aynı müfredat seçimi, aynı sınavlar, aynı standartta niteliklere sahip eğitim personeli ve aynı niteliklere sahip okul binaları ve teçhizatlar;

Burs ve diğer eğitim yardımlarından yararlanmada fırsat eşitliği;

Yetişkinlere okuma yazma öğreten programlar da dahil olmak üzere sürekli eğitim programlarına erişimde fırsat eşitliği;

Ailelerin sağlığını ve refahını sağlamaya yardımcı olacak eğitici bilgilere erişim.[10]

F) AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ:

Madde 2:

Hiç kimse eğitim hakkından yoksun bırakılamaz. Devlet, eğitim ve öğretim alanında yükleneceği görevlerin yerine getirilmesinde, ana ve babanın bu eğitim ve öğretimin kendi dini ve felsefi inançlarına göre yapılmasını sağlama haklarına saygı gösterir.[11]

2) EĞİTİM HAKKIYLA İLGİLİ ULUSAL DÜZENLEMELER[12]:

A)1982 ANAYASASINDA EĞİTİM HAKKI:

42. Madde:

İspanya:1978 tarihli İspanya Anayasasına göre herkes eğitim hakkına sahiptir. Öğretim özgürlüğü kabul edilir.[22]

İsveç:İsveç Anayasanın temel haklar ve hürriyetleri düzenleyen ikinci bölümünün de yer alan Eğitim ve Araştırma başlıklı 18. maddesinde ülkede yaşayan herkesin zorunlu ve Devlet tarafından ücretsiz olarak sağlanacak temel eğitime tabi olduğu belirtilmektedir.[23]

İtalya:Anayasanın 34. maddesinde okulların herkese açık olduğu, en az 8 yıllık eğitimin zorunlu ve ücretsizdir.[24]

Polonya:Polonya Anayasasının 70. maddesinde ise eğitime ilişkin temel ilkeler belirlenmiştir. Herkes eğitim hakkına sahiptir ve eğitim 18 yaşına kadar zorunludur. Devlet okullarında eğitim ücretsizdir. Devlet herkesin eğitim hakkına eşit şekilde ulaşmasını sağlamak amacıyla bireysel ve kurumsal yardım sistemleri kurar ve destekler.[25]

Avusturya: Anayasada devlet okullarının, doğum, cinsiyet, ırk, statü, dil, din ve başka herhangi bir ayrım olmaksızın herkese açık olduğu belirtilmiştir.[26]

Finlandiya: 1999 tarihli Finlandiya Anayasasının Temel Haklar ve Özgürlükler başlıklı 2. bölümünde yer alan Eğitim Hakkı başlıklı 16. maddesine göre herkes ücretsiz temel eğitim hakkına sahiptir. Eğitim sağlama yükümlülüğü ile ilgili hükümler bir yasayla belirlenir. Kamu otoriteleri herkese, ekonomik zorluklar tarafından engellenmeden, kendini geliştirme fırsatı yaratmalı bunun yanı sıra, herkesin yeteneklerine ve özel ihtiyaçlarına göre eğitim almasını sağlamalıdır. Bilim, sanat ve yükseköğrenim özgürlüğü anayasal güvence altındadır.[27]

Letonya:Letonya Anayasasında (1922) eğitim ile ilgili düzenlemeler çok ayrıntılı olmayıp genel hükümlerle sınırlıdır. Anayasanın Temel İnsan Hakları başlıklı sekizinci kısmında yer alan 112. maddesinde eğitim “Herkes eğitim hakkına sahiptir. Devlet herkesin ücretsiz olarak ilk ve ortaöğrenim görmesini sağlar. İlköğretim zorunludur.” şeklinde düzenlenmiştir.[28]

Litvanya:Eğitimin 16 yaşından küçükler için zorunlu olduğu, Devlet okullarında, yerel yönetim okullarında ve meslek okullarında eğitimin ücretsiz olduğu, başarılı öğrencilerin devlete bağlı yükseköğretim kurumlarında ücretsiz eğitim alma hakkına sahip oldukları belirtilmiştir.[29]

Portekiz:Devletin eğitim politikasına ilişkin görevleri 74. maddede sayılmıştır. Bu maddeye göre devletin görevleri şunlardır:

Genel, zorunlu ve ücretsiz temel öğretimi sağlama,

Kamusal okul öncesi eğitim sistemini oluşturma ve genel sistemi geliştirme,

Sürekli eğitimi güvence altına alma ve cehaleti sona erdirme,

Yeteneklerine göre her vatandaşın en üst düzeyde eğitim, bilimsel araştırma ve sanatsal üretimden yararlanmasını garanti etme,

Aşamalı olarak eğitimin her düzeyini ücretsiz yapma,

Okulları hizmet ettikleri topluma kazandırma ve eğitimle ekonomik, sosyal ve kültürel faaliyetler arasında bağlar kurma,

Engelli vatandaşların eğitime erişimlerini sağlama, teşvik etme ve gerekli olduğunda özel eğitimi destekleme,

Eğitim ve fırsat eşitliğinden yararlanma aracı ve kültürün ifadesi olarak Portekizce işaret dilini koruma ve geliştirme,

Göçmenlerin çocuklarının Portekiz dilini öğrenmelerini ve Portekiz kültüründen faydalanmalarını sağlama,

Göçmen çocukların eğitim hakkından etkin yararlanmalarını mümkün kılmak için yeterli destek almalarını sağlama.[30]

4)YENİ ANAYASA DA EĞİTİM NASIL ELE ALINMALI:

Din ile ilgili derslere ilişkin anayasal bir zorunluluk söz konusu olmamalı, dinler kültürü ve ahlak bilgisi derleri seçmeli, din eğitimi isteğe bağlı sunulmalı

Eğitimin amaçları, çocuğu odağa alan ve uluslar arası insan hakları sözleşmelerine dayanan bir biçimde tanımlanmalıdır.

Eğitim hakkına ilişkin mevcut hak ve özgürlükler genişletilmeli, devletin yükümlülükleri açıkça tanımlanmalıdır.

Üniversite öncesi tüm eğitim kademeleri için, maddi olanaksızlıkların hiçbir çocuğun eğitim hakkından yararlanmasına engel oluşturmaması için önlem alınmalıdır.

Uluslar arası insan hakları sözleşmelerinin eğitim hakkıyla ilişkili düzenlemelerine koyulan çekincelerin kaldırılmasına zemin hazırlanmalıdır.

Türkçe resmi dil olarak anılmalı, farklı anadillerine sahip yurttaşların dil hakları güvence altına alınmalı ve eğitim sisteminden yararlanmalarını kısıtlayan düzenlemeler kaldırılmalıdır.

Uluslar arası insan hakları belgeleriyle uyumlu bir ayrımcılık anlayışı benimsenmeli, pozitif ayrımcılık/ olumlu eylem eğitimde daha geniş yer bulmalıdır.[31]