Eğitim sisteminde can çekişen işlev: Denetim

Toplumlar gelişmelerini toplumsal kurumlarının işleyişine göre yönlendirir. Toplumsal kurumlar ise sistem olarak kurulur. Kurulan sistemler yönetim birimleri aracılığı ile işlevlerini yerine getirir. Yönetim birçok alt işleve sahiptir. Bu işlevler bu birimleri işgal eden kişiler aracılığı ile yerine getirilir. Sistemin işleyişindeki sorunlar dolaylı olarak topluma da etki eder. Eğitim sistemi önemli sorunlarla boğuşmaktadır. Eğitim sisteminin alt işlevlerinden en önemlilerinden birisi olan denetim de benzer şekilde düzensizliklerle karşı karşıyadır. Denetim sisteminin işleyişine düzen gelebilmesi, öncelikle denetimin bağlı olduğu üst yönetimin denetime bakışında düzelmeyi gerektiriyor.

Üst yönetimin denetim sistemine bakışı sistemin işleyişini büyük oranda etkiliyor. Üst yönetimin denetime bakışına dair somut verilere ulaşabilmek zor. Zira yasal düzenlemeler dışında denetime ilişkin bir veri yok gibi. Ancak yönetim birimlerinin denetime dair aldığı kararlar, denetimle ilgili yaptıkları düzenlemeler, denetime ilişkin aldıkları tavırlar, denetimle ilgili tutumlar, değerlendirmeler üst yönetimin denetime olan bakışına dair bir algıya ulaşılabilir. Buna dair geçmişte veya yakın dönemde yaşanan örneklerden bazıları hatırlanacaktır. Şöyle ki…

Denetim personelinin ilişkide bulunduğu öğretmenlere yönelik olarak “Sizleri müfettişlerin elinden kurtardık”anlamına gelecek açıklamaların bakan düzeyindeki kişilerin ağzından çıkmasına şahit olundu.

Müfettişlerin eğitim sistemine ne katkısı var ki türü değerlendirmelerin üst yönetim tarafından yapılması, bu değerlendirmelerin medya araçlarında yer alması denetime olan olumsuz bakışı pekiştirdi.

Denetimle ilgili yapılan faaliyetlere, sempozyum, panel ve benzeri faaliyetlere bakanlık yetkililerinin katılmaması üst yönetimin denetimi önemsememesinin göstergesi olarak değerlendirilebilir.

Denetim sistemine ilişkin mevzuat alt yapısının sürekli ve birbirinden ilgisiz bir anlayışla değiştirilmesi istikrarsız bir yapının doğmasına neden oldu.

Denetim alanında çalışanlar arasında özlük hakları itibariyle dahi bir eşitlik sağlanmaması çalışanlar arasında güvensizliğe, adaletsizlik duygusunun kökleşmesine neden oldu.

Denetim elemanlarının meslek öncesi yetersiz bir eğitimden geçirilerek mesleğe alınması, meslek içinde de yetersiz hatta hiçbir geliştirici eğitim imkanları sunulmaması mesleki gelişim imkanlarının ortadan kalkmasına neden oldu.

En son atama ve yer değiştirme sürecindeki uygulamalar denetimin eğitim sistemi içinde adeta can çekişen bir işlev haline dönüştüğünü göstermektedir. Eğitim sistemi içinde yüzde altmışlık bir orana sahip bir mevcutla işlevini yerine getirmeye çalışan denetim sistemi bazı illerde adeta yok hükmündedir. Kısa aralıklarla sürekli tıkanan atama ve yer değiştirme sistemine işlevsel bir çözüm bulunamayan eğitim sisteminde denetimin istenen şekilde işlemesini beklemek hayalden öte bir anlam taşımamaktadır.

Denetim denetime tabi tutulanlar tarafından sevilen, istenen bir işlev değildir. Yönetim işlevleri içinde hemen herkes tarafından soğuk bir kavram olarak algılanan denetimin sevilmemesini üst yönetimin de aynı şekilde istenmeyen bir işlev gibi görüp işlevsiz hale getirmeye çalışması aslında yönetimin kendi ayağına kurşun sıkma anlamından öte bir anlamı bulunmamaktadır. Buna rağmen eğitim sistemimiz içinde denetim, hemen her dönemde güçsüzleştirilmesi gereken, yok sayılan, görmezden gelinen, olmasa da olur bir işlev gibi görülürcesine davranışlara, tutumlara ve değerlendirmelere tabi tutuldu.

Denetim sisteminde dönem dönem ilerleme gibi görülen olumlu düzenlemeler bir sonraki dönemde tamamen yok edildi. Adeta iki ileri bir geri anlayışı ile denetim oradan oraya sürüklendi. Halen de bu durum devam ediyor. Demokratik bir yönetim anlayışının hakim olması gereken denetim sistemi yukarıdan aşağıya tek adam yönetimine mahkum edilmiş duruma dönüştü. Geçmişte müfettişlerin kendi kendilerini yönetmesini sağlayan, çalışmalarında daha özerk, daha esnek, daha insancıl, daha şeffaf, kısmen de olsa liyakati, kariyeri önceleyen bir yapıdan kapalı, antidemokratik, katı ve merkeziyetçi bir yapıya dönüştü. Eğitim sisteminin her alanında faal olma imkanına sahip olması gereken bir sistem olmaktan kağıt üzerinde ve dosya içeriğinde kırtasiyecilikle uğraşan bir sisteme dönüştü. Bu durum eğitim sisteminin sorunlarının daha görünmez hale dönüşmesine yol açtı. 

Yapılması gereken denetimin sevilmeyen bir işlev de olsa sistemler için hayati bir işlev olduğunun kabul edilmesi gerekiyor.

Denetim işlevini yerine getiren kişilerin ciddi, sistemli ve etkin bir yetişme, seçme ve değerlendirme sürecinden geçirilmesi gerekiyor.

Denetim işlevini yönetim adına ancak yönetimden bağımsız bir işleve sahip bir sistem haline getirmek gerekiyor. Yönetimden bağımsızlık kavramını tüm yönetim kademelerinden bağımsız bir denetim sistemi olarak düşünmemek gerekiyor. Üst yönetimi sisteme dair genel çerçevede politikalara dayalı kararlar alan bir yapıya dönüştürdükten sonra özellikle alandaki işleyişi yürüten, merkez tarafından alınan kararların gereğini yerine getirmekle sorumlu orta ve alt düzey yönetim birimlerine yetki ve sorumluluk vermek ve bu yetki ve sorumluluğun kullanımını üst yönetime bağlı denetim birimleri aracılığıyla yönlendirmeyi, değerlendirmeyi sağlayacak şekilde bir özerklik yapısı oluşturulması gerekir. Yoksa denetimi yönetimden tamamen bağımsız hale getirebilmek mümkün değildir. Üst yönetime bağlı ancak orta ve alt yönetim kademelerinden bağımsız bir denetim sistemi üst yönetimin gücüne güç katabilir. Eğitim sistemimiz açısından bakanlık merkezine bağlı ancak il/ilçe yönetimlerinden bağımsız bir denetim sisteminin kurulması gerekiyor.

Denetim sisteminin verilerinin ciddi bir şekilde ele alınması, değerlendirilmesi, alınacak yeni kararların buna göre gözden geçirilmesi gerekiyor.

Denetim sistemini uygulamada karşılaşılan sorunların çözümünde sağlıklı veri alma aracı haline dönüştürmek gerekiyor.

Denetim sistemini eğitim sisteminin her alanında faaliyette bulunabilen ancak yoğun iş yüküne boğarak işlevsiz hale gelmemesine de özen gösterilmesi gereken bir yapıya, sisteme kavuşturmak gerekiyor.

Bu gerekliliklerin yerine getirilebilmesi için denetim işini yapan kişilerle etkin bir iletişim sistemi, iletişim kanalı kurulması ve işletilmesi gerekiyor. Denetime dair yapılacaklar başa geçen kişinin iki dudağı arasında olmak yerine bilimsel bir temele dayanan ve çalışanların görüş, tartışma ve değerlendirmelerine göre oluşturulacak platformlarda alınan kararlara göre belirlenmeli, değişikliklerle ilgili olarak da iyi işleyen yönler değişmez ilkelere dönüşerek değişmez genel çerçeveyi oluşturmalı, değişiklikler sistemin genel işleyişinde sorun oluşturan alanların giderilmesi amacıyla yapılmalıdır. Denetim bu anlayışla yapılanmadığı sürece eğitim sisteminde sorunları görmezden gelerek alınacak kararlar toplumun geleceğine katkı yerine zarar verir hale dönüşür. Eğitim sistemi de yalpalamaya devam eder.

Ali Hikmet DEMİR

 ahdemir35@gmail.com