Eğitimde özgürlük ve disiplin

Eğitim, Milli Eğitimin amaçlarıyla, toplum kültürüyle, öğretmen yetiştiren kurumlarıyla, ülke ekonomik modeliyle, eğitimin planlamasıyla, uygulama ve hedefleriyle bir bütündür. Bunun bir parçasını diğerinden ayrı düşünemeyiz ve ayrı değerlendiremeyiz ister sorgulama yapalım ister önermelerde bulunalım bu bütünlüğün uyumuna göre şekillenmek zorundadır. Eğitimde disiplini de tartışırken, eğitimi etkileyen ve belirleyen tüm etmenleri dikkate almak durumundayız.

Türk Dil Kurumu Disiplini şöyle tanımlar: Kişilerin içinde yaşadıkları topluluğun genel düşünce ve davranışlarına uymalarını sağlamak amacıyla alınan önlemlerin bütünü. Böylece disiplin en küçük aile topluluğundan başlayıp genişleyerek devam eder. Ben burada eğitimdeki disiplini daha alt basamağıyla okuldaki disiplini tartışacağım. Bunun diğer topluluklardaki eğitim disiplininden ayrı olmayacağı gerçeğiyle alanımızı daraltarak ele almaya çalışacağım. Ailede, sokakta ya da herhangi bir toplulukta disiplinin, bulunduğu topluluğun kurallarına uymasını sağlamak için uygulanırken, okulda durum daha karmaşıktır. Okuldaki genel kural ve davranışlara uygulanan disiplin doğrudan eğitim içerisinde olan çocuğu etkiler. Çocuk okulda akademik olarak bilgilenirken kendini oluşturması ilgi ve yeteneklerinin farkına varması, merak ve heyecanının canlı tutulması, okumayı, okulu ve bulunduğu bu ortamı sevmesi gerekmektedir. Öğrenmenin oluşmasını sağlayacak olan özgür ortamdır. Disiplin bu ortamın neresinde olmalıdır ya da nasıl olmalıdır.

Disiplin iki türlü düşünelim aktif disiplin(Öz disiplin) ve pasif disiplin. Disiplini katı kurallar halinde şiddet, yasak ve cezalandırmalarla duvarlara asılan sürekli uyarılarla belirlenen pasif disiplin şeklinde uygularsak öğrencinin özgür bir ortamda sürdüreceği eğitimde kısıtlamalar oluştururuz. Bu disiplin alanlarında öğrenciyi görünmez kılarken uygulamaların dışında görünür hale getirir. Olumlu yönde kalıcı değişimler yapmazken, öğrenciyi öğrenmenin oluşması gereken durumlardan uzaklaştırarak, içe kapalı ya da saldırgan yapar. Aktif disiplin öğrencinin kendi içsel disiplinini oluşturması demektir, kuralları içselleştirerek kendi istemiyle uygular bundan hoşlanır ve kendini önemser. İçsel disiplinin gelişmesi özgür bir eğitim ortamının olmasına bağlıdır. Özgür ortam çocuğun her istediğini istediği zamanda yapması anlamına gelmemelidir. Yaptığı şeylerin isteyerek ve severek yapmasını sağlayacak ortamın sağlanmasıdır.Montessori’ye göre öz disiplin ve özgürlük öylesine iç içedir ki ancak özgür ortamda öz disiplin sağlanabilir.  “Özgürlük aslında gerçek disiplini sağlayan şeydir. Öyle ki; çocuk içsel gelişiminin bir ihtiyacı olarak başlattığı amaçlı bir görevi ya da işi üstlendiğinde dikkatini o görev üzerinde uzun süreler yoğunlaştırabilir, böylece öz disiplinin varlığından ve geliştiğinden söz edebiliriz. Özgürlüğün niteliği içsel gelişime odaklanmaya ve öz disipline bağlıdır”. (Montessori)

Özgürlükçü eğitim felsefesinin en önemli temsilcilerinden biri John Dewey’dir. Öğrenmede deneyimin, aktivitelerin ve problem çözmenin önemi üzerinde duran Dewey çocuğun en iyi yaparak yaşayarak öğreneceğini savunur, bunun da ancak özgür bir ortamda sağlanacağını söyler. Yaparak yaşayarak öğrenme çocuğun gelişiminin doğal seyrine uygun olan eğitimdir. Normal gelişimine engel olan durumlar ortadan kaldırıldığında, çocuğun potansiyelini ortaya çıkaracak özgür ortam sağlandığında, yapığı çalışmaya karşı kendini sorumlu görerek öz disiplinini sağlamış olur. “Özgür olan birey aynı zamanda sorumludur.” (Sartre) Eğitiminde çocuğun keşifler yapması ve etkileşimde bulunarak ekip çakışması yapabilmesi için fırsatlar oluşturulması gerekir. Çocuk kendini özgür hissettikçe merakının arkasından giderek yeni bilgileri keşfetmenin tadına varır.

Montaıgne“Hedefi olmayan gemiye hiçbir rüzgar yardım edemez. ”der. Özgür ortam iç disiplini gelişmiş olan bireylerin kendisi için doğru seçimler yapma ve mantıklı düşünerek kendilerine doğru hedefler koymalarına yardım eder. Özgür ortam öfkeli tepkileri, kaygıları ve korkuları gidererek çocuğun zevkle öğreneceği ortamlar yaratacağından kendi sorumluluğuyla öz disiplinini geliştirir. Sevgisiz soğuk ve dışarıdan ceza ve baskıyla oluşturulan pasif disiplin(dış disiplin) kalıcı öğrenmeyi sağlamayacağı gibi öğrencinin ruh sağlığını bozarak sürekli yanlış yapma tedirginliği yaşamasına neden olacaktır. Russell “Aşırı derecedeki otoriter eğitimin öğrenciler için zararlı olduğunu söyleyerek, öğrenciler üzerinde aşırı yetkinin kullanılmasını ya onları boynu bükük ya da isyankar yapacağını belirtir.

Özetle çocuğun yaratıcılığının gelişmesi, sorumluluğunu alabilmesi, kendi yeteneklerini keşfedebilmesi, öz disiplinini sağlayabilmesi özgür bir ortamın sağlanmasına bağlıdır. Bizim tarafımızdan yönetilen, denetlenen bireyler kendi kendine yetersiz olduğunu düşünerek yapacağı her çalışmada kendisine bir şeyler öğretmesini bekleyen bireyler olarak yetişirler.

ÖZKAN ŞANAL